1-mavzu. Iqtisodiyot nazariyasi fanining predmeti va bilish usullari

moddiy ishlab chiqarish va xizmat koʻrsatish sohalariga 
boʻlinadi. 
Moddiy ishlab chiqarish sohalarida (sanoat, qishloq xoʻjaligi, qurilish va boshqalar) 
zaruriy moddiy ne’matlar yaratiladi, xizmat koʻrsatish sohalarida esa turli xil ma’naviy ne’matlar 
yaratiladi va xizmatlar koʻrsatiladi. Bu ikki soha bir-biri bilan chambarchas bogʻlangan holda 
rivojlanadi va bir-biriga ta’sir koʻrsatadi. 
Respublika milliy iqtisodiyotida tovarlar ishlab chiqarish va xizmat koʻrsatish 
sohalarining YaIMdagi mutloq miqdori va nisbiy ulushi quyidagi ma’lumotlar bilan tavsiflanadi 
(1-jadval). 
1-jadval.
Respublika YIMda tovarlar va xizmatlar ulushi (joriy narxlarda)*

---

Koʻrsatkichlar 2018-yil 2019-yil 
mlrd. soʻm % mlrd. soʻm % 
Yalpi ichki mahsulot 406648,5 100,0 511838,1 100,0 
Shu jumladan: 
Ishlab chiqarilgan tovarlar qiymati 198851,1 48,9 247729,6 48,4 
Koʻrsatilgan xizmatlar qiymati 152086,5 37,4 192451,1 37,6 
Sof soliqlar 55710,9 13,7 71657,4 14,0 
*Manba: 
www.stat.uz 
Moddiy ishlab chiqarish sohasi oʻz navbatida ikki boʻlinmadan — birinchi va ikkinchi 
boʻlinmalardan iborat boʻladi. 
Birinchi boʻlinmada 
ishlab chiqarish va xizmat koʻrsatish 
korxona va tashkilotlarining ishlab chiqarish iste’moli uchun zarur boʻlgan vositalar – stanok, 
mashina, asmavzu-uskuna, xomashyo va turli materiallar ishlab chiqariladi. 
Ikkinchi
boʻlinmada 
esa xalq iste’moli uchun zarur boʻlgan iste’mol tovarlari ishlab chiqariladi. 
Birinchi boʻlinmada ishlab chiqarishdan chiqqan tovarlar shu yilning oʻzida ikkinchi 
boʻlimda va xizmat koʻrsatish sohalarida ishlab chiqarish vositasi sifatida ishlatilishi mumkin, 
ikkinchi boʻlinmada yaratilgan tovarlar va nomoddiy soha xizmatlari oʻz navbatida birinchi 
boʻlinma uchun zarurdir. Shuning uchun ular oʻrtasida doimo iqtisodiy aloqalar va munosabatlar 
sodir boʻlib turadi. 
Bozor iqtisodiyoti sharoitida har qanday ishlab chiqarish, bir tomondan iste’mol qiymatni 
(naflilikni) yaratishdir, ikkinchi tomondan, moddiy vositalar va mehnatning sarflanishi, yangi 
qiymatning yaratilishi, boshqacha qilib aytganda, qiymatning oʻsish jarayonidir. 
Bozor iqtisodiyoti sharoitida ishlab chiqarish jarayonining ikki tomonini quyidagicha 
ifoda etishimiz mumkin (2-rasm). 
Ishlab chiqarish jarayonini ikki tomonlama tahlil qilib oʻrganish uning mazmunini toʻgʻri 
tushunish imkonini beradi va turli xil chalkashliklar, munozarali tortishuvlarga chek qoʻyadi. Bu 
yerda Shuni hisobga olish lozimki, oldingi ishlab chiqarish jarayonining mahsuli boʻlib, shu 
ishlab chiqarish jarayonida ishtirok etayotgan ishlab chiqarish vositalari qiymati koʻpaymagan 
holda oʻzi qancha qancha qiymatga ega boʻlsa shu miqdorda aniq mehnat bilan ishlab 
chiqarilgan tovarlar va xizmatlar qiymatiga oʻtkaziladi.