1-mavzu: «iqtisоdiy ta`limоtlar tarixi» fanining predmeti va o`rganish usuli reja: Kirish. «Iqtisodiy ta'limotlar tarixi»

«o'tish iqtisodiyoti»
deb ham nomlanadi). Bu tarixda birinchi
marta ro'y bermoqda, oxirgi o'n yillik tajriba bor. Ammo bu holat ko'p
munozaralarga sabab bo'lmoqda.
Darslikda O'zbekiston misolida bozor munosabatlariga o'tish iqtisodiyoti
konцepцiyasi xususiyatlari bayon etiladi. 
“Iqtisodiy ta'limotlar tarixi” fanining boshqa fanlardan farqli yana bir muhim
xususiyati shuki, har bir g'oya, ta'limot uni yaratgan bir yoki bir guruh insonlar,
olimlar, davlat rahbarlarining faoliyati bilan chambarchas bog'liq holda beriladi.
Iqtisodiyot bo'yicha Nobel mukofoti laureati Milton Fridmenning fikricha, fanni
o'rganishda olimlarning «avtobiografiya va biografiyalariga murojaat qilish, shu
yo'l bilan olimlarni aforizm va misollar yordamida rag'batlantirish kerak, faqat
sillogizm (deduktiv fikrlash) va teoremalar bilan cheklanmaslik zarur».
Sharq, xususan Markaziy Osiyo donishmandlarining iqtisodiy g'oyalarini
o'rganish, aslini olganda, endi boshlandi, shu sababli kitobning bu bo'limi yangi
materiallar bilan to'lib borishiga ishonchimiz komil. 
Yetakchi mamlakatlar taraqqiyotining asosiy omillaridan biri, bu davlatlar
iqtisodiyotining bo'layotgan o'zgarishlarga tez adaptaцiyasidir, ya'ni moslashuvidir.
AQSh davlati tarixida qisqa vaqt davomida iqtisodiy siyosat bir necha bor
almashdi va iqtisodiy ravnaq saqlab qolindi. Buyuk depressiya (1929-1933 yy.)dan
keyingi davrda AQSh prezidenti
D.Ruzvelt
«yangi yo'l» kursi bilan
J.M.Keynsning iqtisodiy g'oyalarini amalda qo'lladi (davlatning iqtisodiyotdagi roli
keskin oshdi, vaholanki undan avvalgi yillari xususiy mulk (99 foiz) asosiy va
etakchi bo'lgan). Keyinroq prezident R.Reygan davrida davlatning iqtisodiyotdagi
roli ancha kamaytirilib, liberal (erkin) iqtisodiyotga keng yo'l ochib berildi
(reyganomika),
oqibatda bu prezident davrida qo'shimcha 14 million kishi
tadbirkorligiga yo'l ochib berildi, yangi-yangi millionerlar vujudga keldi. Xuddi
shunday holat B.Klinton davrida ham qayd etildi.
Buyuk Britaniya iqtisodiyotida ham buni ko'rish mumkin
(tetcherizm
). Iqtisodiy
siyosat va iqtisodiy g'oyalarning bir-biri bilan chambarchas bog'liqligini
isbotlovchi misollarni ko'plab keltirish mumkin.

---

Ayniqsa, «sotsialistik» deb atalgan rivojlanish yo'lidan voz kechmagan
Xitoy va Vetnam davlatlarining iqtisodiy taraqqiyoti ham diqqatga sazovordir.
Bozor iqtisodiyoti unsurlarining keng rivojlanishiga imkon beruvchi iqtisodiy
islohotlar tufayli katta yutuqlarga erishildi.
Ikkinchi jahon urushi tufayli ikkiga ajratilgan GFR va GDR larning bu
davlatlar qayta birlashgandan keyingi iqtisodiy rivoji ham juda ibratlidir.
«Sotsialistik» lager vakillari ichida yetakchi bo'lgan GDRning to'la erkin bozor
munosabatlariga o'tishi uchun katta mablag' va vaqt talab etilishi aniq bo'lib qoldi.
Vaholanki, Rossiyaning taniqli iqtisodchi olimlari bozor iqtisodiyotiga o'tishning
«500 kunlik», hatto «100 kunlik» dasturlarini taklif etdilar (Shatalin,
Yavlinskiy...). Bu yo'l o'zini oqlamadi. 
Iqtisodiy ta'limotlar tarixiga, balki boshqa fanlarga ham xos bo'lgan yana bir
xususiyat shuki, iqtisodiy g'oyalar doimo dialektik rivojlanishda bo'lib, ularning
tahliliga so'nggi nuqta qo'yish qiyin.Bundan bir necha yuz yil avval yuzaga kelgan
fikr va g'oyalarning ma'nosi ustida tortishuv va baxslar hali ham davom etib
kelmoqda. Masalan, hanuzgacha K.Marksning qiymat (ruscha -