1-Мавзу. Инновациялар назарияси: технология ва самарадорлик (2 соат) Режа

1.3. Инновацион жараён моделлари ва амал қилиш қонуниятлари
Бугунги кунга келиб инновациялар иқтисодий тарақиётнинг энг муҳим, иқтисодиётни интеллектуаллаштиришга асосланувчи ҳаракатлантирувчи кучига айланди. Бундай шароитда инновацион, айнан билимларга асосланган, малакали ишчи кучини ўзида мужассам этган юқори фан сиғимига эга бўлган технологик иқтисодиёт рақобатбардош бўлади.
Мутахассисларнинг таъкидлашича, бугунги кунда инновацион тараққиётда инновацияларнинг чизиқли модели етакчи роль ўйнамоқда. Ушбу моделга мувофиқ ишлаб чиқилган фундаментал илмий ғоялар амалий тадқиқотларда ўз аксини топади. Мана шундай тадқиқотлар инновациялар учун асос бўлиб хизмат қилади, уларни амалга ошириш натижасида илғор технологиялар юзага келади²⁰. Мутахассислар модель ХХ асрда ўзини фақат ижобий томондан кўрсатганлиги ва, ўз навбатида, ХХI асрда ҳам ривожланган мамлакатларда ўз ўрнини йўқотмаслиги тўғрисидаги фикрларни айтиб ўтадилар.
Адабиётларда мазкур моделга қўшимча тарзда “инновацияларнинг кўп сонли манбалари модели” ҳам жорий этилаётганлиги ва унга мувофиқ инновациялар инновацион тизимнинг исталган қисмида юзага келиши мумкинлиги тўғрисидаги фикрларни учратиш мумкин. Олимларнинг таъкидлашларича, гарчи илмий тадқиқотлар инновацияларнинг муҳим ҳаракатлантирувчи кучи бўлиб қолсада, унинг ягона ривожлантирувчи омили ҳисобланмайди. Демак, илмий тадқиқотлар билан шуғулланувчи ташкилотларнинг анъанавий тутган ўрни ҳам ўзгариши мумкин. Тадқиқотлар шуни кўрсатадики, янги илмлар нафақат давлат илмий тадқиқот институтлари ёки компанияларнинг илмий бўлинмаларида, балки кўплаб ижтимоий тузилмаларда ҳам яратилмоқда. Маълумки, инновацион жараён технологиялар соҳаси билан чегараланиб қолмайди, балки институционал, ташкилий ва бошқарув инновацияларини ҳам ўз ичига олади.
Инновацион сиёсат ҳақидаги билим бир қатор йўналишларни ўз ичига олади. Ҳозирги вақтда, ОЕСД аслида катта Саноати ривожланган мамлакатларнинг ижтимоий-иқтисодий сиёсатни мувофиқлаштириш органи айланган.
ИҲРТ марказий мақсади аъзо давлатлар иқтисодиёти ва ҳамкор давлатлар ҳолатини чуқур таҳлил қилиш ва сўл ва тармоқ даражада иқтисодий тартибга солиш амалга ошириш учун тавсиялар қилишдир.
Бугунги кунга келиб, ОЕСД нафақат бир қитъада иқтисодий муаммоларни ҳал қилиш каратилган, балки дунёда барқарор иқтисодий ўсишни таъминлаш вазифаси турли ижтимоий-иқтисодий соҳалардаги ОЕСД фаолиятининг асосий мақсади бўлиб қолмоқда. Бундан ташқари, иқтисодий фаолият кўлами, иқтисодий масалалар билан чекланиб бўлмайди.
ОЕСД ривожланаётган мамлакатлар учун инновацияион сиёсат ёндашувларини ишлаб чиққан.. Ҳаракатлар учрашувлар жараёнида бошланган.. Инновацион ривожланишга кўмаклашшиш қўмитаси (ИКҚ), ўн йил ичида биринчи марта ривожлантириш бўйича ОЕСД Кенгаши мажлисида дипломатия ва мудофаа муаммолари кун тартибига киритилаётган янгиликларни ўз ичига олади.
Булар Германия ва Япония ривожланишида катта рол ўйнаб, режалаштирилган мақсадларга эришишда барқарор ҳамкорлик учун фаол сиёсатни олиб боришда қўл келмоқда.
Фан, теxнология ва саноат учун ОЕСД, дирекцияси мамлакатларда инновацион тадқиқотлар ўтказиш, янги иш бирлигидан, география ва Outlook (ССО) яратди. ОЕСД, ЮНЕСКО семинари давомида, ҳалқаро тараққиёт ва (СИДА томонидан) ҳамкорлик Щвеция агентлиги бошқаруви ва янгилик тизимлари соҳасида чнги тузулмалар яратди. Янги тузулмалар ва янги лойиҳалар, инновацияни xалқаро даражада ривожлантириш йўлига, билим ва Мингйиллик ривожланиш мақсадларига (МРМ) мурожаат қилиб, ЮНЕСКО ҳамда Жанубий ҳамкорлик Xалқаро фан, теxнология ва инновациялар маркази орқали таълим ҳамкорлигини ривожлантириш учун ташаббус кўрсата бошлади. Канада Xалқаро тараққиёт тадқиқот маркази бу соҳада ўз фаолиятини амалга оширади.
Иқтисодий тадқиқотлар теxнологияси институти инновация фаолият доирасида тадқиқот ишларини олиб бориш ва тайёрлаш билан боғлиқ фаолиятни амалга оширади. Жаҳон банки, бошқа манфаатдор томонлар ва xалқаро ташкилотлар билан ҳамкорликда инновацион салоҳиятни ривожлантиришнинг иш режасини ишлаб чиқиди. 2009 йилнинг декабр ойида барқарор ривожланиш салоҳияти ҳақида фан, теxнология ва инновациялар шериклик тўғрисидаги Глобал Форум ўтказди. ОЕСДнинг инновацион стратегиясида белгиланган кун тартибига мувофиқ Sida томонидан молиялаштириладиган, Африкани ривожлантириш учун янги ҳамкорлик доирасида инновациялар ҳақида статистик маълумотларни солиштириш мақсадида 19 та Африка мамлакатларида R & D маъдумотлари асосида таҳлил қилиш фаолиятини қўллаб-қувватлайди²¹.
Бугунги кунда, иқтисодий ривожланган мамлакатлар инновацион ривожланиши моделларининг уч тури фарқланади²²:

1. 
   Фанда пешқадамликка, илмий ишлаб чиқариш жараёнининг барча босқичларини қамраб оладиган, қоида тариқасида, илмий-инновацион имкониятларнинг мудофаа секторидаги улуши анча катта бўлган кенг кўламли мақсадли лойиҳаларни амалга оширишга қараб мўлжал оладиган мамлакатлар (АКШ, Англия, Франция);
   
2. 
   Инновацияларни тарқатиш, қулай инновацион муҳитни яратиш, иқтисодиёт структурасини оқилоналаштиришга қараб мўлжал оладиган мамлакатлар (Германия, Швеция, Швейцария);
   
3. 
   Инновацион инфратузилмани ривожлантириш, жаҳон илмий-техника тараққиёти ютуқларига таъсирчанликни таъминлаш,- фан ва технологиялар соҳасида турли секторларнинг ҳаракатларини мувофиқлаштириш йўли билан инновацияларни рағбатлантирувчи мамлакатлар (Япония, Жанубий Корея).
   

Ҳозирги вақтда, ОЕСД аслида катта Саноати ривожланган мамлакатларнинг ижтимоий-иқтисодий сиёсатни мувофиқлаштириш органи айланган.
ИҲРТ марказий мақсади аъзо давлатлар иқтисодиёти ва ҳамкор давлатлар ҳолатини чуқур таҳлил қилиш ва сўл ва тармоқ даражада иқтисодий тартибга солиш амалга ошириш учун тавсиялар қилишдир. Бугунги кунга келиб, ОЕСД нафақат бир қитъада иқтисодий муаммоларни ҳал қилиш каратилган, балки дунёда барқарор иқтисодий ўсишни таъминлаш вазифаси турли ижтимоий-иқтисодий соҳалардаги ОЕСД фаолиятининг асосий мақсади бўлиб қолмоқдада. Бундан ташқари, иқтисодий фаолият кўлами, иқтисодий масалалар билан чекланиб бўлмайди²³.
Миллий иқтисодиётларни илмий-инновацион ривожлантириш моделининг тўртинчи тури шаклланаётганини ҳам кўрсатиш мумкин. Булар инновация омилидан фойдаланган ҳолда ривожланган индустриал муҳитни яратишга қараб мўлжал оладиган мамлакатлардир. Мамлакатларнинг ушбу гуруҳида жаҳон илмий-техника тараққиёти ютуқларини ўзлаштириш ҳамда ижтимоий-иқтисодий муҳитдаги янгиликларга таъсирчанликни кучайтиришга кўмаклашувчи шарт-шароитларни яратиш асосида иқтисодиётни модернизация қилиш амалга оширилмоқда (Хитой, Ҳиндистон).