1-mavzu: Huquqiy madaniyat va huquqiy tarbiya asoslari fanining asosiy tushunchalari, fanning maqsadi, vazifalari

Kantning fikricha, huquq umummajburiy xarakterga ega bo’lishi lozim. Lekin bunga qanday erishish mumkin?
Buning uchun, avvalo, uning tarkibiga majburlov choralarini singdirish lozim. Aks holda insonlarning huquqiy normalarga itoat qilishga, shuningdek, huquqbuzarlikning oldini olishga va buzilgan huquqni tiklashga erishib bo’lmaydi. Agar huquq majburlov chorasi bilan birga faoliyat yuritmas ekan, u jamiyatda o’zining vazifasini bajarish imkoniyatiga ega bo’lmaydi. Lekin shuni ham inobatga olish kerakki, umumiy qonunlarni mutlaq imperativ xarakterga ega bo’lishi uning shartlariga to’g’ri kelmaydi. huquqqa bunday xususiyatlarni singdirish faqat davlatning vakolatiga kiradi. Kantning fikricha, davlatchilik oxir oqibatda imperativ talablarga zarurat sezadi. Chunki davlatga bo’lgan ehtiyoj individ, gurux, jamiyatning umumiy ehtiyojlaridan emas, balki ularning aqliy-amaliy hatti-harakatlaridan vujudga kelgan. Bundan shu narsa anglashadiki, Kant davlatning oldida fuqarolarni moddiy ta’minlash, ularning madaniy va ijtimoiy ehtiyojlarini qondirish mehnat, sog’liq, ta’lim masalalarida qayg’urish majburiyati yo’q deb biladi. Bu masalalar davlatning oldida turgan vazifalarga kirmaydi. Insonlar haqiqiy baxtga erishishlari uchun tabiiy shart-sharoitlarga tayanadilar, bunda mamlakatdagi davlatning boshqaruv shakli muhim hisoblanmaydi. Davlatning asosiy maqsadi esa uning mutlaq huquqqa erishishi va konstitutsiya tamoyillariga mos ravishda faoliyat ko’rsatishda deb biladi. Ushbu fikrga asoslanib, biz Kantning «huquqiy davlat» konsepsiyasining yaratuvchilaridan deb bilamiz. Kant davlatning faqat huquqqa tayanishi, o’z faoliyatini amalga oshirishda huquq doirasida amal qilishi haqida ko’p marta ta’kidlagan. Ushbu holatdan chekinish esa davlatga juda qimmatga tushadi. Agar davlat huquq va erkinliklarga itoat etmasa, pozitiv qonunlarning muhofazasini ta’minlamasa, u o’z fuqarosi oldida obro’ va ishonchini yo’qotibo’yishi mumkin. Insonlar bunday davlatdan bora-bora begonalashib ketadilar.
Huquq doirasidan erkinlikka kelsak, Kantning tanqid qilish erkinligini birinchi o’ringa qo’yadi. Davlatning fuqarosi hukmdorning ruxsati bilan o’z fikrini ochiq-oydin izhor etishi lozim. Bunda hukmdor o’zining qanday xatti-harakati jamiyatga nisbatan adolatsiz bo’layotganligidan xabardor bo’lib turadi. Huquq masalasiga kelganda, Kant uning uch kategoriyasini farqlaydi: tabiiy huquq, ijobiy huquq, adolat.