1-mavzu: Huquqiy madaniyat va huquqiy tarbiya asoslari fanining asosiy tushunchalari, fanning maqsadi, vazifalari

Monarxiya,
bir kishining 
belgilangan qonunlar doirasida boshqaruvidir. 
Despotiyada,
ya’ni istibdod tuzumi 
sharoitida har qanday qonunlar inkor etiladi va shaxs o’z zo’ravonligi va irodasiga 
asoslanib davlatni boshqaradi. Har bir boshqaruv shakli o’ziga xos tamoyillarga ega. 
Tamoyil ma’lum siyosiy tuzumga xos bo’lib, jamiyatda insonlar his-tuyg’ulari 
mexanizmini harakatga keltiradi. Ushbu tamoyil 
respublikada –
ezgu ish (sahovat), 
monarxiyada
– or-nomus, 
despotiyada
– qo’rquv sanaladi. 
Monteyskening hokimiyatlarni taqsimlash ta’limoti
o’z zamondoshlari 
orasida mashhur bo’ldi. Bu ta’limot XVIII asr oxiri Fransuz burjua 
revolyusiyasining konstetitutsion hujjatlarida o’z aksini topdi. Masalan, 1789 
yilgi «Inson va grajdanin huquqlarining Deklaratsiyasi» da shunday deyilgan: 
«Huquqlardan foydalanish ta’minlanmagan va hokimiyatlarning taqsimlanishi 
o’rnatilmagan jamiyat konstetitutsiyaga ega emas». Hokimiyatlarni taqsimlash 
prinsipi 1787-yil AQSH konstitutsiyasida ham o’z aksini topgan. Keyinchalik 
bu prinsip barcha demokratik davlatlar, jumladan O’zbekiston Respublikasi 
Konstitutsiyasida ham o’z aksini topdi. 

---

Hokimiyatlar bo’linishining asosiy maqsadi
– hokimiyatni suiste’mol 
qilishning oldini olishdir. Monteske hokimiyatni 
uchga bo’ladi
: 
qonunchilik, ijro 
hokimiyati va sud hokimiyati.
Ular qonunlarda belgilangan chegaralar doirasida 
faoliyat yuritadi. Ushbu qonunlarda har bir hokimiyatning ta’sir doirasi aniq belgilab 
berilgan bo’ladi. hokimiyatlar bo’linishi va ularning bir-birlarini o’zaro tiyib 
turishlari fuqarolarning siyosiy erkinliklarini ta’minlashda bosh me’zon bo’lib 
xizmat qiladi. 
Erkinlik
deganda,
shaxs xohlagan narsasini qilaverishi emas, balki faqat 
qonunlarda ruxsat etilgan xatti-harakatlarnigina amalga oshirish huquqi tushuniladi. 
Agar fuqaro qonunlar bilan taqiqlangan hatti-harakatlarni amalga oshirish huquqiga 
ega bo’lganida edi, u erkinlikka ega bo’lmasdi. Chunki boshqa fuqarolar ham 
shunday huquqqa ega bo’lgan bo’lar edi.