1-мавзу: Халкаро савдонинг назарий ва услубий асослари

2-расм. Мамлакатнинг рақобат устунлиги детерминантлари.


Омилларнинг параметрлари. Ҳàр бир мамлакат у ики бу äаражада ишлаб чиқариш омилларига эга бўлади (Хекшер-Олин модели). Омиллар аввалдан мавжуд бўлиши, шунингдек инсон фаолияти натижасида ÿратилиши мумкин. Шунинг учун рақобат устунлигига эришиш ва уни ривожлантириш учун íафақат мавжуд омиллар заҳираси, балки унинг ÿратилиши тезлиги ҳам муҳимдир. Бундан ташқари омилларнинг ортиқчалиги рақобат устунлигини йўқотилишига олиб келиши, уларнинг етишмаслиги эса, аксинча, янгиланишни юзага келтириши ва бу билан узоқ муддатли рақобат устунлигига олиб келиши мумкин. Шундай бўлсада омиллар билан таъминланганлик ўта муҳим ахамият касб этади ва шунинг учун ҳам у биринчи параметрдир (иíсон ресурслари, моддий ресурслар, билим ресурси, молиявий ресурслар, инфратузилма). Омиллар турли тармоқларда турли миқдорларда қўланилади. Фирмалар ўз ихтиирларида ўз тармоқларидаги рақобат курашида зарур бўладиган арзон ва юқори сифатли омилларга эга бўлсаларгина рақобат устунлигига эришадилар.

Иккинчи параметр бу - омиллар иерархиясидир. Омиллар асосий (табиий ресурслари, иқлимий шароитлар, географик жойлашув, малакасиз ишчи кучи ва ҳ.к.) ва ривожланган (замонавий инфратузилма, малакали ишчи кучи ва ҳ.к.), умумий (барча тармоқларда қўллаш мумкин бўлган) ва ихтисослашган (айнан ихтисослашган омиллар рақобат устунлиги учун кўринарли ва узоқ муддатли асос бўлади) омилларга ажратилади.



3-расм. Омиллар иерархияси.


Омилларни ÿратиш - учинчи параметр. Омиллар, улар табиий юзага келганликлари ва сунъий равишда яратилганликлари билан фарқланадилар. Юқори даражадаги рақобат устунлигига эришишга кўмак берувчи барча омиллар сунъий омиллардир. Мамлакатлар, улар зарур омилларни энг мақбул тарзда ярата оладиган ва мукаммалаштирадиган тармоқлардагина муваффақиятга эришадилар.

Талаб параметрлари. Ички бозордаги талаб миқъёс таъсири воситасида янгиликларнинг тадбиқ этилишининг характерини ва тезлигини белгилайди. Талаб қуйидагилар билан тавсифланади:

- тóзилиши билан;

- ўñиш характери ва ҳажми билан;

- бàйналминаллашув билан.

Тàлаб қуйидаги асосий хусусиятларга эга бўлган тақдирдагина, фирмалар рақобат устунлигига эришиши мумкин бўлади:

- ички талабнинг êатта улуши бозорнинг ãлобал сегментларига тўғри келса;

- хàридорларнинг þқори талаблари ôирмаларни яна ҳам сифатли маҳсулот тайирлашга, õизматларни кўрсатишга ҳамда товарнинг истеъмол хусусиятларини оширишга мажбур қилса;

- маҳсулот яратилган мамлакатда талаб бошқа мамлакатларга нисбатан эрта юзага келса.