1-мавзу: Халкаро савдонинг назарий ва услубий асослари



Download 272,92 Kb.
bet10/52
Sana07.04.2022
Hajmi272,92 Kb.
#535599
1   ...   6   7   8   9   10   11   12   13   ...   52
Bog'liq
Жахон иктисодиети ва халкаро МАРУЗА

Маълумот учун материал

Олтита етакчи мамлакат ташки савдосининг тузилиши ХО назарияси адолатли эканлигининг яккол тасдигидир. Япония табиий ресурслар жихатидан унумли булган "бирламчи хом аши" (кишлок, хужалиги махсулотини, балик махсулотини, урмон ва кайта ишлаш саноати махсулотини) импорт килишга анча борлик чунки унинг узи буларни мамлакатдаги мавжуд юкори турмуш даражасига мос келадиган катта талабни кондириш учун етарли микдорда етиштира олмайди. Ташки савдосиз Япония анча камбагал мамлакатлар каторида колган буларди. Бу импортнинг хакини тулашда Японияга техникага доир жуда куп махсулотни экспорт килишдаги алохида устунлик ирдам бермокда, ХО назарияси Япониянинг илмий ходимлар билан ортикча даражада таъминланганлигига асосланиб, ана шундай башорат килган буларди. Бир вактлар кенг таркалган, хозир эса унутилиб кетган фикрга карама-карши уларок, Япония мехнатталаб саноат товарларини ишлаб чикаришда нисбатан устунликка эга эмас.

Хозир, турмуш даражаси ва иш хаки ставкалари буйича Япония Шимолий Америкага якинлашиб борган сари барча мехнатталаб ишлаб чикаришлардан нисбий устунликлар колдикларини тез суръатлар билан кулдан бермокда.

АКШ муайян малакадаги ишчи кучи ва айрим табиий ресурслар билан таъминланишга асосланган нисбий устунликка эга. Техникавий илгор махсулотни экспорт килишдаги мусбат сальдо мамлакатнинг илмий ва тегишли ишлаб чикариш ходимлари билан таъминланишда нисбий ортикчаликка эга эканлигини акс эттиради. Хизматларни экспорт куйишдаги нисбий устунлик кисман уша малакали мехнат билан таъминланганликни ва бундан ташкари, капиталнинг олдиндан жамгарилишини акс эттиради. АКШ карз капитал ва бошка молиявий хизматларни (1985 йилга кадар), бошкарув хизматлари ва маркетинг, патент лицензиялари сохасидаги хизматларнинг соф экспортчисидир.

Бу хизматлар кисман техника талаб, кисман капитал талаб хизматлардир. Нихоят, кишлок хужалик экинзорлари нисбатан ортикча булганлиги туфайли АКШ муътадил иклим минтакаси махсулотлари ишлаб чикаришда нисбий устунликни саклаб келмокда, бирок уларнинг экспортини бошка хом ашини (айникса нефтни, куплаб минерал хом ашини, тропик экинларни) жуда куплаб соф импорт килиш коплаб кетмокда.

Бошка мамлакатларда нисбий устунликлар бу кадар яккол кузга ташланмайди. Гарбий Европа мамлакатлари Японияникига ухшаш нисбий устунликларга эга, лекин бу ерда экспорт билан импортнинг нисбати анча мувозанатлашгандир. Канада купрок хом аши товарлари экспорт килиб, унинг урнига хизматлар ва техника талаб саноат товарларини олади. Хатто унинг "стандарт'' саноат товарларида куриниб турган нисбий устунлиги хам нефть кимиси, металлургия, игочсозлик ва целпюлоза-когоз саноатининг энергия талаб ва материал талаб махсулотини экспорт килиш билан изохланади.

Хуллас, умуман олганда, 1979-1980 йиллар ва шундан кейинги йиллар ташки савдосининг тузилиши ХО назариясининг хулосаларига тамомила мос келади.

Ушбу назариянипг муаллифлари М.Познер, ГХуфбауэр ва Р.Вернон ишчи кучи нисбатан киммат турадиган мамлакатларда илгор гехнологияга асосланган мехнатталаб махсулот ишлаб чикариш барибир даромадли булади, деган хулосага келишди. Масалан, мехнатталаб синтетик газламаларни дастлаб факат илмий-гехникавий салохияти юкори булган мамлакатлардагина ишлаб чикариш мумкин эди. Сунгра, бу технологияни узлаштирилиши ва кенг ийилиши туфайли синтетик газламаларни ишлаб чикариш ишчи кучи арзон булган ривожланаитган мамлакатларга хам куча бошлади. Бунинг натижасида Гарб илмий-техникавий омил туфайли узи эга булган нисбий устунликни куллай бошлади.

Шундай килиб, "махсулотнинг хаит цикли" назарияси факат фантехника тараккиитинигина хисобга олиб колмасдан, балки халкаро ихтисослашув ва кооперациянинг динамизми туфайли ишлаб чикариш чикимларидаги таркибий кисмлар нисбатининг доимий узгариб туриш механизмини хам тушунтриб беради. У ики бу мамлакатга мана бундай товарни ишлаб чикаришга ихтисослашиш фойдали, деб айтишнинг узи кифоя килмайди. “Каерда” лигинигина эмас, балки яна “качон”лигини хам билиш шарт. Телевизорлар ишлаб чикариш аввалига факат ривожланган мамлакатлардагина мумкин эди, хозир эса уларни ва видеомагнитофонларни чикариш ривожланаитган мамлакатлар учун фойдали булиб колди. Бошкача килиб айтганда, "махсулотнинг хаит цикли" вазариясида Рикардонинг факат макондаги эмас, балки вакт жихатидан хам халкаро ихтисослашув шароитда "нисбий чикимлар" коидаси ривожлантирилди.

Мамлакатларнинг турли товарларни иктисодий самарадорлик билан ишлаб чикаришга кодирлиги вакт утиши билан узгариши мумкинлиги ва чиндан хам узгараитганлиги халкаро савдодаги бу жараинларни тушуниш учун жуда катта ахамиятга эга. Ресурс ва технологиянинг таксимланишидаги силжишлар турли мамлакатларда товарлар ишлаб чикаришнинг нисбий самарадорлигида силжишларга олиб келиши мумкин.

Масалан, Узбекистонда 1991 йилдан бери утган даврда чет эл капитали жалб килинган холда сифат жихатидан жахон даражасида махсулотни ракобат нархларда ишлаб чикаришга кодир булган бир канча саноат корхоналари барпо этилди. Мустакиликка эришгунга кадар асосан кишлок хужалик товарлари ва хом аши экспорт этиб келган республика хозир тобора купрок микдорда кайта ишлаш саноати буюмларини экспорт килишга утмокдаки, бу хол ишлаб чикариш омиллари нисбий кийматининг узгаришига хам олиб келади. Масалан, Асака шахрида куввати йилига 200 минг авгомобиль ишлаб чикаришга етадиган автомобилсозлик мажмуасининг куриб ишга туширилиши экспорт тузилишида факат уларнинг пайдо булишидагина олиб келмайди. Мажмуанинг ишлаб туриши юзлаб янги юкори технологияга асосланган корхоналарнинг ривожланишига шароит яратади, бу хол ишлаб чикариш ресурсларининг тузилишни хамма уларни ишлаб чикариш самарадорлигини тубдан узгартириб юборади. Миллий иктисодиит эволюция килиб борган сари ишчи кучининг микдори ва сифати, капиталнинг хажми ва таркиби хам узгариб боради, янги технологиялар вужудга келди. Хатто ер ва табиий ресурсларнинг кулами ва сифатларида хам узгаришлар юз бериши мумкин. Бу узгаришлар юз бериб борган сари Узбекистоннинг турли товарларни ишлаб чикаришдаги нисбий самарадорлик хам узгариб боради.

Халкаро савдо фойдали эканлигининг сабабларини тушунтириб берадиган назариялар дунеда битта хам мамлакат йукки, у уз бойлигидан ва мавжуд нисбий устунликдан фойдаланиб жахон бозоридан узига муносиб жой топа олади, деган хулоса чикаришга имкон беради.

Масалан, хозир жахонда гулчилик гуркираб ривожланиб, жуда сердаромад тармокка айланди: жахон бозорида гул сотишнинг йиллик хажми 20 млрд. АКШ долларига етди. Кудратли саноат тармокларини ривожлантиришга кучи етмайдиган, аммо иклими яхши ики кишлок хужалигида юксак маданиятга эришган кичик мамлакатлар хам жахон гуллар бозорида катнашиб, жуда катта даромад олмокда. Чунончи, Колумбия 70йиллар бошидан гул етиштириш билан шугуллана бошлади, 90йилларнинг урталаридан эса бу ерда хар йили сотиш учун 130 минг тонна гул, яъни бу сохадаги AKШ импортнинг 90 фоизи микдорида тайирланмокда. Дунининг етакчи гулчилари голландлар биргина Германияга хар йили 200 минг тонна гул сотади, Исроил эса дунидаги гул етиштирувчи учинчи мамлакат булиб, хар йили Европага гул сотишдан 150 млн. АКШ доллари ишлайди.

Бошкача килиб айтганда, жахон савдосининг хар бир катнашчиси уз иктисодиитини ихтисослаштириб, жахон бозорига чикишдан олдинги вактдагига караганда яхширок яшаш имконига эга булади.




Download 272,92 Kb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   6   7   8   9   10   11   12   13   ...   52




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish