1 Мавзу. Халқаро менежмент фанининг назарий асослари

3.2. ТМК – халқаро тадбиркорликнинг энг самарали шакли
Молиявий жихатдан ТМК турли мамлакатлардаги филиалларининг тармоғи билан миллий компанияларга нисбатан қулай ҳолатда, чунки:
- улар ўзининг халқаро капитал тизимига эга ва уларни энг кўп фойда келтирувчи мамлакатга кўчирадилар;
- шаркдан ғарбга йўналиши бўйича суткасига 24 соат жаҳон молия бозорларининг ҳолати ҳақида маълумотга эгадирлар;
- қабул қилувчи мамлакатларда валюта паритетининг тебраниши ва инвестицион иқлимни либераллаштириш даражасидан келиб чиққан ҳолда инвестицион қалтисликларни ўз филиаллари орасида тақсимлайдилар.
- хорижий филиаллари жойлашган мамлакатлардаги миллий ва халқаро молиявий институтлардан қарзга олинган маблағлардан нисбатан манфаатли шартларда фойдаланади.
ТМК хорижий филиалларининг миллий фирмалар олдидаги асосий рақобат устунликларидан бири бўлиб бош компаниянинг изланиш маркази томонидан ўтказиладиган ИТТКИ натижаларидан фойдаланиш ҳисобланади. Дунёдаги патент ва лицензиялардан фойдаланганлик учун тўловларнинг 70%га яқини ТМК доирасида бош компаниялар ва уларнинг хорижий филиаллари орасида амалга оширилади. Бунда оҳирги йилларда ТМКлар ИТТКИ ўтказиш ҳаражатларини камайтириш мақсадида ўз изланиш марказларини кўпроқ қабул қилаётган мамлакатларга кўчиришмоқда.
ТМК корхонаси самарали фаолият юритишининг асосий манбаларидан бирига, ресурс ва бозорлар жойлашишининг оптимал комбинациясини қўллаган ҳолда, бош компания уюштирадиган интернационал ишлаб чиқаришни киритиш лозим. Бу ҳолатда халқаро компаниянинг ишлаб чиқариш қуввати ТМКнинг умумий стратегиясига мувофиқ ҳар хил мамлакатларда жойлашади. Бунда халқаро иқтисодий муносабатларнинг ҳар хил шакллари биргаликда қўлланилади.
Халқаро компаниялар ишлаш тажрибаси ишлаб чиқаришни ташкил этишнинг 3 хил структураси мавжудлигини кўрсатади:

1. 
   Горизонтал
   
2. 
   Вертикал
   
3. 
   Диверсификацион
   

Горизонтал интеграция сотиш бозори ҳажмини кўпайтириш, саноат кўламини кенгайтириш ва қувватлардан рационал фойдаланиш сингари устунликка эга.
ТМК миқёсида саноатнинг вертикал интеграцияси ҳар хил мамлакатларда ишлаб чиқариш жараёнини: бир мамлакатда хом ашё қазиб олиш, бошқа мамлакатда унга ишлов бериш ва ярим тайёр маҳсулот ёки бутловчи деталлар ишлаб чиқариш, учинчи мамлакатда тайёр маҳсулот йиғишни ягона технологик занжирга бирлашишини ифода этади.
И
А, В, С, D – қабул қилувчи мамлакатлар, бу ерда А мамлакатда Х тайёр маҳсулот, В мамлакатда Y тайёр маҳсулотлар, С мамлакатда Z тайёр маҳсулот, D мамлакатда Q тайёр маҳсулотлар ишлаб чиқарилади
3.2. Расм. Халқаро ишлаб чиыаришни ташкил этишнинг асосий структуралари


шлаб чиқаришни диверсификациялаш – бу турли қабул қилувчи мамлакатларда ранг-баранг маҳсулотларни ишлаб чиқариш.