1-мавзу: фойдали қазилма конларини очиқ усулда қазиб олиш усуллари ва технологияси. Очиқ усулда қазиб олишнинг қулайликлари ва камчиликлари

Емирилган тоғ жинслари боғлиқлик даражаси бўйича категориялари.
Емирилган тоғ жинслари боғлиқлик даражаси бўйича категорияга бўлинади: I категория - сочилувчан емирилган тоғ жинслари. Бўлаклар орасидаги кўп қават оралиқлар сони билан тавсифланади, лекин алоҳида бўлаклар сиқилиши ва улар орасида илашиш бўлиши мумкин. Жинслар сочилувчан бўлади ва тўғри кўринишли қиялик ҳосил қилади. Юмшанувчанлик коэффиценти Кp=1,4-1,65 оралиғида, баъзида ундан ҳам катта бўлади. II категория - боғлиқли сочилувчан емирилган тоғ жинслари. Алоҳида табиий бўлмалар ва бўлаклар орасидаги катта бўлмаган оралиқлар (бўшлиқлик) сони билан тавсифланади. Юмшанувчанлик коэффиценти Кp=1,2—1,3. III категория —боғлиқли емирилган жинслар. Бир-бири билан тўлиқ ажралмаган, массивнинг табиий ѐриқлиги кўринишда бўлади. Юмшанувчанлик коэффиценти Кp=1,03—,05, баъзида 1,05-1,1. Поғоналар тик қияликка эга. Бўлакликни бўлакнинг ўртача чизиқли ўлчами бўйича топилади. Бузилган жинслар бўлаклиги бўйича бешта категорияга бўлинади.
I категория —жуда ҳам майда емирилган жинслар энг катта бўлаги ўлчамлари 0,4÷0,6 мм гача; dcp 0,1.
II категория —майда емирилган жинслар, бўлаклар ўлчами 0,6÷1,0 м.гача; dсp = 0,5÷0,25.
III категория —ўртача емирилган жинслар, бўлаклар ўлчами 1,0 — 1,4 м.гача: dcp = 0,25÷ 0,35 м.
IV категория - катта емирилган жинслар. Энг катта бўлаги ўлчами 1,5÷2,0 м. d cp —0,4÷0,6 м.
V категория —энг катта емирилган жинслар. Таркибидаги алоҳида бўлаклар ўлчами 2,5÷3,0 м ва ундан ҳам катта бўлади: dcp=0,7÷0,9 м.
Жуда ҳам майда, майда ва ўртача емирилган сочилувчан жинслар учун юмшанувчанлик максимал коэффиценти чегараланган ва у асосан 1,5 дан ошмайди. Портлатиш усули билан юмшатилган жинслар тегишли ҳолда жуда ҳам катта, катта, ўртача, майда ва энг майда портлатилган жинслар деб айтилади. Механик юмшатиш (юмшатгичларда) натижасида олинган, бўлаклари катталиги 0,2 метрдан катта бўлмаган майда юмшатилган жинслар, майдаланган жинслар, 0,1м дан катта бўлмаганларини эса кичик қилиб майдаланган жинслар деб айтилади. Жуда хам майдаланган жинсларга бўлакчалар катталиги 70, 40, 20, 10 мм ни ташкил этадиган қиррали шағалли майда шағал киради. Қазиб олишнинг технологик шароитлари бўйича рухсат этилганидан катта ўлчамига эга жинсли бўлаклар ноўлчамли деб айтилади. Улар қўшимча майдаланиши керак. Ноўлчамли бўлаклар ўлчами ва чиқиши нисбий тушунча бўлиб, ташувчи ва юкловчи воситаларнинг қуввати билан аниқланади. Рухсат этилган бўлак ўлчами қанча катта бўлса, бир хил сифатли портлашдан ноўлчамли бўлакнинг чиқиши шунча кам бўлади.