1-мавзу: фойдали қазилма конларини очиқ усулда қазиб олиш усуллари ва технологияси. Очиқ усулда қазиб олишнинг қулайликлари ва камчиликлари

Очиқ усулда қазиб олиш технологияси.
«Технология» термини умумий ҳолатда қандайдир бир техник ишлаб чиқариш ишларини бажаришни ташкил этиш усуллари, воситалари тўғрисидаги билимлари мажмуидир. Техник воситаларнинг қувватини ҳисобга олган, фундаментал билимлар қонуниятларига асосланган усуллар билан қазиб олинадиган ва механизациялаштирилган қабул асосида ташкил этилган, бир-бири билан алоқадор кон ишлари жараѐнлари йиғиндисига конларни қазиш технологияси деб айтилади.
Фойдали қазилмаларни очиқ усулда қазиб олиш технологияси иккита аспектни ўз ичига олади: -ишлаб чиқариш жараѐнлари технологияси (қазиб олиш, ташиш ва тоғ жинсларини ғарамлаш); - очиқ кон ишлари технологияси (кон лаҳимлари комплекси сифатида карьер муҳити ва вақти бўйича конни қазиб олиш қурилиши ва ривожланиши).
Ишлаб чиқариш технологияси қўйидагиларни ўз ичига олади: асосий ишлаб чиқариш жараѐнлари принциплари, воситалари, механизациялаш комплекслари ва ташкил этиш схемаларини; тоғ жинсларини қазиб олишга тайѐрлаш, қазиш-юклаш ишлари, ташиш, ғарамлаш ва кон массасини бўшатиш.
Очиқ кон ишлари технологияси карьер параметрлари, кон лаҳимларини ўтиш усуллари, карьерда кон ишларини ривожланиш схемасини, очиш усуллари ва қазиб олиш системаларини, маҳсулот сифатини бошқариш усуллари ва воситалари, кон ишларини режалаштириш ва ташкил этиш принципларини қараб чиқади. Айтиб ўтилган ишлар маълум бир тартибда ўтказилиши керак. Ҳар бир иш орасида техник шароитларни таъминлай оладиган керакли вақт оралиғидаги очиш ва қазиб олиш ишлари фронтини, асбоб ускуналар ва конни бутунлигича ишлатишда ишлаб чиқариш ва хавфсизлик ишларини тўғри тақсимлашни ташкил этиш лозим. Карьер майдони чегарасида ѐки унинг участкасида тартибли ва кетма-кет бажариладиган очиқ кон ишларига қазиш тизими деб айтилади. Қабул қилинган қазиш тизими қўйидагиларни таъминлаши керак:
 ишнинг боришидаги хавфсизлик;  уларнинг режалаштирилиши ва иқтисодий самарадорлиги;  карьернинг кўзда тутилган ишлаб чиқариш қуввати;

 захираларнинг тўлиқ олиниши;  барча фойдали қазилмалардан комплекс фойдаланиш;  кон-заҳира (недр) ва атроф муҳит муҳофазаси.

Узоқ вақт ишлатиладиган кон лаҳимларига (хандак ва ер ости лаҳимлари), қопловчи жинсларни ташишга, фойдали қазилма бойликларини ернинг устки қисмида жойлашган қабул қилиш пунктларига етказишга, ернинг устки қисмидан ишлаб турган горизонтга материалларни, асбобускуналарни ва одамларни ташиб келтиришни таъминлаб турувчи яъни ернинг устки қисмидан карьер ва забойнинг ишлаб турган жойигача транспортнинг келишини таъминланишига конни очиш тизими деб айтилади. Қуввати ва унумдорлиги катта бўлган кон машина механизмларини ва ускуналарини ишлатиш учун, очиқ кон ишлари ишлаб чиқаришида кон лаҳимлари (кенг майдончалар, катта узунликдаги поғоналар ва ҳ.) катта ўлчамларда бўлиши керак. Карьерда ишлатиладиган экскваторнинг унумдорлиги йилига 10 миллион тоннагача тоғ жинсларини юклашга эришиши учун, юқори малакали кадрлар билан таъминланиши ва ишлаб чиқаришни аниқ ташкил қилиш керак.
Фойдали қазилма конларини очиқ усулда қазиб олиш учун фойдали қазилма кони ер сатхидан унчалик ҳам катта чуқурликда ѐтмаслиги ѐки қазиб олиш иқтисодий самарадорлиги ер ости усулига қараганда катта бўлганда қўлланилади. Очиқ кон ишларини олиб боришда яна қуйидаги шартшароитларга эътибор қаратиладики, улар орқали ишлаб чиқариш хавфсизлигига эришилади: ер устки ва ер ости сувларини четлаштириш, қордан ҳимоя қилиш, кўчиб кетиши ва қулаб тушиши мумкин бўлган поғоналарнинг қиялигини таъминлаш ва мустаҳкамлаш, ҳамда бошқа бир қанча тадбирлар. Карьерларда атмосферадаги чангнинг ва газнинг кўпайиши кўп ҳолларда бурғу қудуқларни қазиганда, экскаваторлар ѐрдамида кон массасини кўп марта юклаганда, жойларда ѐнғин бўлганда (кўмирни қазиб олишда), дизель ѐнилғили машиналар ишлаганда, карьер юк машиналари мунтазам ҳаракат қилганда ва бошқа камчиликлар туфайли юз беради. Бундай ҳолларда иш жойларини шамоллатиш, чангга ва ѐнғинга қарши тадбирлар ўтказиш керак.