1-Mavzu: Fizka fani va uning tadqiqot uslublari. Mexanika qonunlari va ularning qishloq xo‘jaligida ahamiyati. Reja

4- rasm
Endi jism Yer tortish kuchi ta’sirida B nuqtaga V₁ tezlik bilan tushadi. Bu nuqtada
(27)
bo’ladi.

bo’lgani uchun
(28)
Bu jism ma’lum vaqtdan keyin C nuqtaga, ya’ni Yerga ₂ tezlik bilan tushadi. Bu nuqtada
(29)
bo’ladi.

ekanligini e’tiborga olsak

(30)
hosil bo’ladi.
(2), (4) va (6) dan
(7)
hosil bo’ladi. Demak, energiyaning saqlanish qonuni o’z isbotini topdi.
Akustika.
Akustika (yun. akustikos — eshitaman) — fizikaning tovush hodisalarini, ya`ni jismda mexanik to`lqinlarning paydo bo`lishi, tarqalishi va ularni qabul qilish jarayonlarini, tovush hodisasi bilan boshqa fizik hodisalar orasidagi bog`lanishni o`rganadigan bo`limi. Umumiy akustika tovushning paydo bo`lishi va tarqalishini hamda akustik o`lchash usullarini o`rganadi. Tovush qisqa vaqt davom etadigan hodisa, uni energiya bilan ta‘minlab turibgina uzoq davom ettirish mumkin. Tovush hosil bo‘lishi uchun tebranish davom etishi kerak (avtotebranish).
T ebranish tebranish amplitudasi, soni, davri, tebranish shakli bilan, tovush to‘lqini to`lqin uzunligi, to`lqinlar tarqalish tezligi, to`lqin energiyasi bilan ifodalanadi. Fiziologik akustika tovushning eshitilishi, organizmga ta‘siri va h.k. bilan shug`ullanadi. Inson va hayvonlarning tovushni sеzishi sababi havo yoki boshqa elastik muhitda tarqalayotgan elastik to`lqinlarning eshitish organlariga ta'siridir. Bu elastik to`lqinlar manbai tеbranayotgan jismlardir. Tеbranayotgan jism o`z atrofida tеbranayotgan muhit zarrachalarining siyraklashishi yoki quyuqlashishini hosil qiladi. Zarrachalarning siyraklashishi va quyuqlashishi, muhitning elastikligi sababli, unda tarqalib, tovush to`lqinlarini hosil qiladi (1-rasm).


1-rasm. Tovushning elastik muxitda tarqalishi
Tovush to`lqinlari, odatdagi mеxanik to`lqinlarga o`xshab, sfеrik yoki yassi
frontga ega bo`lishi mumkin. Tovush to`lqinlari gazli, suyuhlik va qattiq muhitlarda tarqalishi mumkin. Gaz va suyuhliklarda ular bo`ylama to`lqin shaklida
bo`ladilar, qattiq jismlarda bo`ylama va ko`ndalang to`lqin shaklida bo`ladilar.