1 Mavzu. Fanning obyekti, predmeti, maqsad va vazifalari. Til ijtimoiy hodisa

. Standart tillar
. Me'yorlarga solingan, jamiyatda adabiy til, davlat tili sifatida 
xizmat qiluvchi tillar. Masalan, 
o‘zbek, rus tillar 
knhi. 
2
. Klassik tillar
. Takomilga, o‘zyozuviga ega bo‘lgan, ma’lum davrda unda buyuk 
asarlar yaratilgan tillar. Masalan, 
lolin tili, sanskrit tili, qadimgi yunon lili, sugd. 

---

xorazmiy tili 
kabi. Bu tillar hozirda iste’molda bo‘lmaganligi uchun o‘lik tillar 
hisoblanadi. 
3. 
Mahalliy tillar
. Son jihatdan ko'p bo imagan kichik millatlarga, xalqlarga 
xizmat qiluvchi, o‘z yozuviga ega bo‘lmagan tillar 
4. 
Kreol tillar.
Mustamlakachilik nalijasida Amerika, Afrika, Sharq mamiakatlari 
xalqian tillari bilan evropa (ingliz, fvansuz, ispan, portugal) tillari elementlari 
aralashuvidan tashkil topgan tillar Masalan, Amerikadagi Gaiti orolida mahalliy 
aholi bilan fransuz tili aralashuvi natijasida gatti - kreol tiii shakllangan. Lotin 
Amarikasidagi mahalliy aholi tili aralashuvi natijasida ispan-nautl kreol tili yuzaga 
kelgan. Amerikadagi Aruba, Bonayre orollarida necr va ispan tillari aralashuvi 
bilan papiyamento kreol tili shakllan- gan. Bunday kreol tillari grammatik 
sistemasi soddalashgani, aloqa uchun qulaylashgani bilan ajralib turadi. 
5. 
Pijin tillari
. Xitoy tilining yevropa tillari bilan chatishuvi natiiasida yuzaga 
kelgan aralash tillardir. Pijin va kreol tiliari o‘xshash hamda farqli tomonlarga ega. 
Agar kreol tilida so‘zlashadigan, uni ona tili deb hisoblaydigan aholi bo'lsa, pijin 
tili bunday xususiyatga ega emas. Pijin tillaridan ikkinchi aloqa vositasi sifatida 
katta port shaharlarida foydalaniladi. Umuman olganda, pijin tili kreol tillarining 
paydo bo' lishida bosh!ang‘ich bosqich sanaladi. Hozirgi vaqtda eng ko‘p tarqalgan 
pijin tillaridan biri «piiin-inglish» deb nomlanuvchi janubiy Xitoy portlarida 
qo‘Ua- nadigan tildir. Shumngdek, XIX asr o‘rtalarida SLCherepanov tomonidan 
o‘rgani)gan «rus tilining xitoy dialekti», ya’m kyaxta deb ataiuvchi pijin tili ham 
mavjud (Rossiya va Xitoy chegarasidagi Kyaxta shahrida yashovchi aholining 
o‘ziga xos «tili»). Yamayka, Gaiti singari orollarda mahalliy aholi bilan francuz, 
ispan, portugal tillari aralashuvidan yuzaga kelgan pijin tillari hozir ham keng qo‘ 
llanadi 
6
. Sun’iy tillar
. Tabiiy tillar unsuriari asosida maxsus yaratilgan xalqaro aloqa 
tiliari. Sun'iy xalqaro tillar aloqa-aralashuv uchun maxsus shakllantirilgan yasama 
kommunikativ tizimlardir. Masalan, 
volapyuk, esperanto, ido 
va boshqalar, 
1879-yilda yaratilgan 
voJapytik 
ham og'zaki, ham badiiy ijod sohasida qo‘llangan 
dastlabki sun’iy tildir. 
Esperanto 
1887-yilda polyak shifokori L.L.Zamengof tomonidan yaratilgan, ancha 
keng tarqalgan, yevropa tillari uchun umumiy bo‘tgan, so‘z yasalishi va grammatik 
qurilishi aggtyuti- natsiya tamoyillariga asoslangan sun'iy til. Bu tilda gazeta va 
jurnatlar, badiiy asarlar nashr etitadi. 
Ido 
1907-yilda fransuz Lui de Bofron tomonidan esperantoning varianti sifatida 
yaratilgan xalqaro sun’iy til. Bunday sun iy tillar qatoriga yana 
okcidental, inter-
imgva, neo 
kabi tillami ham kiritish mumkin. 
7. 
Dialekt
(grek. 
dialektos 
- sheva, lahja) umumxalq tilining hududiy, ijtimoiy 
jihatdan umumiylikka ega bo‘lgan kishilar foydalanadigan ko'rinishi; bir-binga 
yaqin shevalar majmui. Dialekt o'rmda itmiy manbalarda lahja tennini ham 
ishlatiladi. 
Ma’lum hududdagi kishilarning jonli tili, mahatliy dialektning fonetik, 
leksik, grammatik jihatdan umumiylikka ega bo`lgan, bir yoki bir necha qishloqni 
o‘z ichiga oladigan kichik bir qismi, guruhi sheva deyiladi. 
0‘zbek tili quyidagi diatekt - lahialarga boMmadi: 

---

a) qarluq-chigil-uyg‘ur lahjasi; 
b) qipchoq tahjasi; 
v) o‘g‘iz lahjasi. 
Sheva va iahjalar tilshunoslikning dialektologiya bo‘limida o‘rganiladi. 
0‘zbek tilining dialekt va shevalari Y.D.Polivanov, A.K.Borov- kov, K.K.Yudaxin, 
G'ozi Olim Yunusov, V.V.Reshetov, Sh.Shoabdurahmonov, F Abdullayev, A 
lshayev, Sdbrohimov, A,Aliyev, N Rajabov, X Doniyorov kabi olimlar tomonidan