1-mavzu: Fanini maqsadi. Himoyalangan yer inshootlarini turlari

Polimer materiallarning asosiy turlarini fizik va ekspluatatsion xususiyatlari ta’rifi

№	КO‘rsatkichlar	Polimer materiallar turlari
1.	Spektr sohasidagi o‘tkazuvchanligi, % -ko‘rinadigan nurlar -ultrabinafsha nurlar -infraqizil nurlar
2.	Nisbiy uzayishi, % -bo‘ylamasiga -ko‘ndalangiga
3.	Uzilish pishiqligi, MN/m^2 -bo‘ylamasiga -ko‘ndalangiga
4.	Erish harorati, ^0S
5.	Xizmat muddati, yil yoki oy
6.	Кondesatning tomchi shakli
7.	Polotno eni, sm
8.	Polietilen materialni qalinligi, mm
9.	Tashqi ko‘rinishi
10.	Ta’riflangan plyonka parchasi sathi, m^2
11.	Plyonka parchasining massasi, g
12.	1 m^2 plyonka massasi, g

8-mavzu: Ko‘chat talab va uni etishtirish uchun himoyalangan maydonni aniqlash


Issiqxona sabzavotchiligi qishloq xo‘jaligining asosiy tarmoqlaridan biri bo‘lib, xalqimizni qorli-qirovli kunlarda ham sarhil, servitamin oziq-ovqat mahsulotlari bilan ta’minlashda katta ahamiyatga ega.
Issiqxonalarda sabzavot ekinlaridan yuqori hosil olishda chet el duragaylarini qimmat baholarga sotib olib yetishtirish va mineral o‘g‘itlarni ko‘p qo‘llashning o‘zi yetarli emas. Bunda barcha agrotexnik chora-tadbirlar to‘g‘ri va o‘z vaqtida bajarilishi, ekinlar uchun issiqxonalarda maqbul mikroiqlim yaratilishi yuqori va sifatli hosil garovidir.
Kuzgi-qishki muddatda pomidor yetishtirishda sifatli ko‘chat tayyorlash uchun pomidor urug‘ini issiqxonalarga ekishning eng qulay muddati agustning birinchi yarmi, bodring urug‘ini esa esa avgustning ikkinchi yarmi hisoblanadi. Bunda pomidorning ertapishar F1 Bella, F1 Vindetta, F1 Bona, F1 Menxir, F1 Vilasko, F1 Elpida, F1 Sayxun kabi duragaylarini ekish tavsiya etiladi. Bodringning esa o‘z-o‘zidan changlanuvchi, serhosil F1 Orzu, F1 Ekspoza, F1 Artist, F1 Borxan, F1 Djemre, F1 Amur duragaylarini ekish maqsaga muvofiq.
Ko‘chatlar ekib bo‘lingach, ular kanop yoki polipropilen iplarga tortiladi. Ekinlarga bitta poya qoldirib, shakl beriladi. Asosiy poyadagi bachkilari o‘sib ketmasidan ular chilpib turiladi. Eski, sarg‘aygan barglar meva pisha boshlagandan so‘ng doimiy ravishda olib tashlanishi zarur.
Yuqorida aytilganidek, sabzavot ekinlarining yaxshi o‘sib-rivojlanishi, hosildorligi yuqori bo‘lishi uchun issiqxonada maqbul mikroiqlim (harorat, yorug‘lik, havo va tuproq namligi) ta’minlanishi zarur. Pomidor uchun harorat kunduzi 22–25, kechasi 17–18 oS, havoning nisbiy namligi 75–80 %, bodring uchun esa mos ravishda harorat 24–28, 18–20 oS, havo namligi 85–90 % bo‘lishi maqbul hisoblanadi.
Haroratning yuqoridagi ko‘rsatkichlardan oshib yoki kamayib ketishi ekinlarning o‘sib-rivojlanishi, kasallik va zararkunandalarga chidamliligiga salbiy ta’sir ko‘rsatadi. Ushbu holatning oldini olish uchun pomidor gullariga maxsus preparatlar (TU, Tomaton, Polistimulin 2) eritmalari bilan ishlov berish zarur. Kuzgi-kishki mavsumda issiqxonadagi pomidor ko‘chatlarining o‘suv nuqtasi 7–8 gulshodadan keyin chilpib tashlanishi tavsiya qilinadi. Bu hosildorlik ortishiga ijobiy ta’sir ko‘rsatadi. Kuzgi-qishki muddatda issiqxonalarda sabzavot yetishtirish bo‘yicha tavsiyalarHosil yetilgandan so‘ng o‘z vaqtida terib olinishi lozim. Oziqa moddalarni solish faqat tuproq tarkibini agroximik tahlil natijasida amalga oshirilishi kerak, ya’ni tuproq tarkibidagi suvda eruvchi fosfor miqdori har 100 g tuproqda 84–103 mg, nitratli va ammiakli azot miqdori esa 25–30 mg, suvda eruvchi kaliy 30–40 mg/100 g atrofida saqlanishi kerak. Bundan tash¬qari, tuproq tarkibidagi xlor miqdori har 100 g tuproqda 0,02 foizdan oshmasligi lozim. Magniy 7–10 mg/100 g, kalsiy esa kamida 30–45 mg bo‘lishi kerak.
Issiqxonalarda ekinga asosan zararkunandalardan oqqanot, o‘rgimchakkana, zangkana, shiralar (poliz, akatsiya), sim qurtlari, kasalliklardan esa un shudring, soxta un shudring, qo‘ng‘ir va qora dog‘lanish, viruslar (mozaika, stolbur, strik), fomoz, fuzarioz so‘lish kabilar katta zarar yetkazadi. Oqqanot, shiralarga qarshi 20 % Konfidor (0,3 l/ga) yoki 20 % Mospilan (0,3 kg/ga) yoki Karbofos (1,2–2 l/ga) yoki Fufanon (2,4–2,6 l/ga) yoki 25 % Siraks (1,2–1,6 l/ga) preparatlarini purkash tavsiya etiladi.
O‘rgimchakkana, zangkanaga qarshi 20 % Mitak (2,5 l/ga) yoki 50 % Neoron (1 l/ga) yoki Omayt (1,5 l/ga) yoki 36 % Grezili (0,25 l/ga) preparatlarini purkash tavsiya etiladi. Fovaklovchi pashshaga Vertimek 0,5, ko‘sak kurtiga qarshi esa 15 % Avaunt 0,4 l/ga hisobida purkaladi. 
Kuzgi-qishki muddatda issiqxonalarda sabzavot yetishtirish bo‘yicha tavsiyalarPomidor, bodring ekinlarini kasalliklardan un shudring ko‘proq zararlaydi. Bu kasallik o‘simlik barglarining ustki qismida to‘p-to‘p oq mog‘orlar paydo qiladi. Oqibatda zamburug‘lar ko‘payib, o‘simlik barglarining ustki va ostki qismini qoplab oladi hamda barglari qurib qolishiga sabab bo‘ladi. Bodringda un shudringga o‘xshash soxta un shudring kasalligi ham ko‘p uchraydi. Bunda barglarning orqa qismida qo‘ng‘ir rangli chiziqlar paydo bo‘lib, barg ostini butunlay qoplab oladi. Natijada barglar sarg‘a¬yib, tezda qurib qoladi.
Un shudring va soxta un shudring kasalliklariga karshi Topsin M (0,7 kg miqdorda 1000 l suvga), Saprol (1 l miqdorda 1000 l suvga), Topazni (0,5 l miqdorda 1000 l suvga) qo‘shib purkash tavsiya etiladi. Fuzarioz so‘lish kasalligi ham pomidor va bodringning tez qurib qolishiga olib keladi. Bu kasallikni fuzarium okseporium zamburug‘lari qo‘zg‘atadi. Ular o‘simliklarning ildiz bo‘g‘inida ko‘payib, zarar keltiradi. 
Kuzgi-qishki muddatda issiqxonalarda sabzavot yetishtirish bo‘yicha tavsiyalarFuzarioz so‘lish kasalligining oldini olish uchun ko‘chatlar 0,3 foizli Fundazol eritmasi bilan (5 g 10 l suvga) sug‘oriladi. Fomoz kasalligi asosan hosil tugish davrida ko‘payib, zamburug‘lar hosil bandi atrofida rivojlanadi va avvaliga sarg‘ish dog‘lar paydo bo‘ladi, keyin esa ular ko‘payib, hosil bandi joylaridan chiqib, hosilning to‘kilib ketishiga sabab bo‘ladi. Unga qarshi kurashish uchun issiqxonalarda namlik ortib ketishiga yo‘l qo‘ymaslik kerak va o‘suv davrida Topsin M preparatidan 1 kg miqdorda 1000 l suvga qo‘shib purkash tavsiya etiladi.
Issiqxonalarda yuqoridagi tavsiyalarga amal qilinsa, ekinlardan mo‘l va sifatli hosil yetishtirilib, xalqimiz dasturxoniga qishning qorli-qirovli kunlarida ham sarxil pomidor va bodring tortiq etish imkoniyati ortadi.
 9-mavzu: Sabzavot ko‘chatlarini etishtirish uchun biologik yoqilg‘i, tuproq aralashmasi va o‘g‘itlarga bo‘lgan talabnianiqlash.
QORISHMA TAYYORLAYDIGAN MOSLAMALAR 4
Issiqxona maydonida har bir o'simlik ildiziga ozuqa aralashmasini yetarli darajada va o'z vaqtida yetkazilishini ta'minlash maqsadlda tomchllatlb sug'orish tizimidan foydalaniladi. (4.I-rasm) O'zbekistonda suv resurslarining cheklanganligi sharoitida, . issiqxonalarda qo'l mehnatini kamaytirish o'g'it sarfini kamaytirish va zamonaviy texnologiyalarni keng jalb etishda tomchilatib sug'orish tizimining ahamiyati kattadir. Shularni e'tiborga olib issiqxonalarda tomchilatib sug'orish tizimiga alohida e'tibor qaratish lozim bo'ladi. Tomchilatib sug'orish uchun aralashmani avtomatik tarqatish usuli (masalan Rossiyaning «Fito» firmasi tomonidan) ishlab chiqilgan. Aralashmani tarqatish tizimini FD-326D seriyadagi texnologiyasining imkoniyatlari va ishonchliligi xorijiy uskunalardan qolishmaydi. «Fito» firmasining barcha tizimida, mikrokontrollyor boshqaruvi, datchik, o'g'it va kislota miqdorini va boshqa o'g'itlarning dozasini aniqlash uchun ejektor nasosi va boshqa yuqori sifatli, arzon bahodagi uskunalardan foydaianiladi. «Fito» firmasining sug'orish tizimi himoya qilingan joyda, gul, ko'katlar, sabzavot~ardan yuqori hosil olish imkoniyatJarini beradi. Tomchilatib sug'orish tizimi quyidagi tarkibiy qismiardan iborat: 1. Avtomatik qorishtirish. 2. Rangsiz suyuqlikni saqiash uchun polietilen bakiar. 68 3. Ichki xo'jalik sug'orish tizimidagi (PVX) magistral suv quvuri. 4. Issiqxona ichida polietilen suv quvurlari. 5. Har xii turdagi tomehilatib sug'orish quroIlari. 6. Har xii turdagi elektromagnitli klapanlar. Buyurtmaehi xohishiga ko'ra qo'shimeha moslamalar o'rnatiladi. Qorishma tayyorlaydigan moslamalar ozuqa aralashmalarini belgili tarkibda va maqsadga muvofiq miqdorda suvga rangsiz suyuqlik va kislotalarni aralashtirib ozuqa tayyorlab beradi. Rangsiz suyuqlik, kislota va suvni sifatli aralashtirib turadigan ejektorda kompyuter ozuqa qorishmalarini o'lcham va me'yorlarini talabga javob berishini nazorat qiladi. Sug'orish dastur bo'yieha mikrokompyuterda pull bilan boshqariladi. Bu taqsimlovehi nasosdan mineral o'g'it va suv hajmini me'yorda berilishini dasturga kiritilishiga imkon beradi va o'simlikni me'yorda oziqlanishiga yordam beradi. Sug'orish tizimi maxsus bilim talab qilmaydi va bir nee ha soatda o'zlashtirish mumkin bo'lgan dasturda amalga oshiriladi. Bitta qorishma tayyorlovehi moslamaning tomehilatib sug'orish unumdorligi - 3 ga. gaeha. Tarmoq har kuni 50 ta dasturlashtirilgan sug'orishni amalga oshiradi, har bir klapan uehun ozuqa qorishmasi talabga ko'ra suv oehish vaqtini belgiJab beradi. Har bir 50 ta sug'orish sutkasiga 99 marta qaytarilishi mum kin. O'g'itni me'yorlash kompyuterda boshqarish tizimi (Rn) orqali amalga oshiriladi va qorishmani kislotlik darajasi elektrotarmoqda (Yes) boshqariladi va ozuqa moddalarini konsentratsiyasini doimiy aniq o'lchashni ta'minlaydi. Dastur bo'yieha boshqaruv bloki. Har kuni sutka davomida ozuqa qorishmasi avtomatik o'lchanadi. Bundan tashqari qorishma aralashtirilib sug'orish har bir klapan orqali sug'orish me'yori va vaqti aniqlanib, bu ma'lumotlar yarim yil tahlil davomida uchun saqlanadi.
Rangsiz suyuqlik qorishmasini tayyorlash tarmog'ida xohlagan o'g'itdan tayyorlash mumkin . Agronom va texnologlar ko'rsatmasiga ko'ra dastur bo'yicha filtrlangan qorishma taqsimlovchiga o'tkaziladi. (4.2- rasm) 4.2-rosm.