1-mavzu: Fanini maqsadi. Himoyalangan yer inshootlarini turlari

Suv rejimi. Sabzavot ekinlari tuproqdagi namga talabchan. Buning sababi tarkibida suvning ko’p bo’lishi (75-95 %), ko’p suvni bug’lantirib yuborishi hamda ko’pchilik o’simliklar ildiz sistemasi yuza joylashgan va kuchsiz rivojlanganligidir.
Sabzavot ekinlarining namga munosabatini ko’rib chiqayotganda o’simliklarning tuproqdan o’zlashtirib oladigan suv miqdori bilan ularning tuproqdagi nam miqdoriga talabchanligini farq qilish kerak.
Bodring bilan karam suvni ko’p talab qiladigan va tuproqning sernam bo’lishini talab etadigan o’simliklar jumlasiga kiradi. Bu o’simliklarning ildiz sistemasi yuzada joylashgan, yirik barglari esa suvni ko’p bug’lantiradi.
Poliz ekinlari (tarvuz, qovun) ham ko’p suv talab qiladi - yu, lekin tuproqda nam ko’p bo’lishiga talabchan emas, chunki bularning kuchli rivojlangan ildiz sistemasi tuproqning ancha chuqur qatlamigacha kirib, yerdagi namdan samarali foydalanadi.
Piyoz esa poliz ekinlarining aksi o’laroq suvni kam talab qiladi va uni tejab sarflaydi-yu, ammo ildizlari kam shoxlanganligi va ularning yuza joylashganligi sababli tuproqda nam ko’p bo’lishini talab etadi.
Sabzavot ekinlari rivojlanish davrlarida ham tuproqdagi namlikka talabchanligi turlicha bo’ladi. Barcha sabzavot ekinlari ham urug’lar una boshlagan davrda nam ko’p bo’lishiga ehtiyoj sezadi. Buning sababi ko’pchilik sabzavot o’simliklarining urug’i juda mayda bo’lgani uchun yuza ekiladi. SHunga ko’ra, urug’ni qiyg’os undirib olish va maysalarning to’la qimmatli bo’lishi uchun tuproqning ustki qavatlari sernam bo’lishi zarur.
Ko’chatlar o’tqazilgandan keyin ham tuproq g’oyat sernam bo’lishi kerak, chunki ularni ko’chirib olayotganda ildizchalarning bir qismi uzilib qoladi, qolgan mayda ildizchalar esa o’simliklarni yetarli miqdorda suv bilan ta’minlay olmaydi.
Maysalar ko’ringandan va ko’chatlar tutib ketgandan keyin, assimilyatsiya apparati vujudga kela boshlagan davrda o’simliklarning tuproqdagi namlikka bo’lgan talabi birmuncha kamayadi. Biroq, bu davrda ham tuproqda nam yetishmasligiga yo’l qo’yib bo’lmaydi, chunki bu hol yosh o’simliklarning fiziologik jihatdan qariy boshlashiga sabab bo’ladi.
Gullash va meva tugish davri boshlangach, o’simliklarning namga ehtiyoji yana ortadi, chunki bu davrda o’simliklarda quruq moddalar to’planishi kuchli boradi. SHu davrda nam yetishmasa, gul va tugunchalar to’kila boshlaydi, ildizmevalilar, kartoshka tuganaklari va karam boshlari juda sekin o’sadi, bularning hammasi hosildorlik kamayib ketishiga olib keladi. Salat va gulkaram o’simliklariga nam yetishmasa, erkaklab ketishi mumkin.
Hosil pishadigan davrda sabzavot ekinlari namni unchalik ko’p talab qilmaydi. Bu davrda tuproqda nam ko’p bo’lsa, sabzavot mevalari tarkibida suv ko’payadi, bu esa ularning sifatini buzadi (yorilib ketadi, shirasi, kraxmal kamayadi va h.k.) va uzoq saqlashga yaroqsiz bo’lib qoladi.
Ildiz sistemasining rivojlanish xarakteriga, barg sathining kattaligiga, o’sish sur’ati va boshqa biologik xususiyatlariga qarab, sabzavot o’simliklari quyidagi guruhlarga bo’linadi: