|
3.Falsafaning asosiy vazifasi (funksiyalari)
Falsafaning asosiy vazifasi jamiyatda bajaradigan funksiyalarida yanada aniqroq namoyon bo‘ladi. Falsafaning bunday funksiyalari quyidagilardir:
1. Dunyoqarash funksiyasi;
2. Metodologik funksiyasi;
3. Gnoseologik funksiyasi;
4. Ijtimoiy funksiyasi;
5. Aksiologik funksiyasi;
6. Ta’lim tarbiyaviy funksiyasi va h.k.lar.
Falsafa o‘z tadqiqot mavzusi sifatida insonning mohiyati, jamiyatdagi ijtimoiy, iqtisodiy, siyosiy, ma’naviy munosabatlarining asoslari va sabablari, borliq, materiya, tabiat taraqqiyotining eng umumiy muammolarini o‘rganadi. U bunda inson tafakkuri va bilishiga oid eng umumiy tushunchalar sistemasi bilan ish ko‘radi. Bular ichida eng muhimlari – inson, borliq, materiya, ong, tafakkur, xossa, munosabat, o‘zgarish, rivojlanish, sabab va oqibat, tasodif va zaruriyat, butun va bo‘lak, element va struktura va boshqalardir. Falsafaning bu kategoriyalari dunyodagi tabiat va jamiyatdagi narsa va hodisalardagi eng umumiy tomonlarini bog‘lanish va aloqadorliklarini in’ikos ettiradi. Bu falsafaning dunyoqarash funksiyasini o‘z ichiga oladi.
Falsafa shu bilan birga inson bilishining eng umumiy universal prinsiplarini ham ishlab chiqadi. Falsafa o‘zining bu kategoriyalari tizimi va universal prinsiplarini, dunyoni bir butun holda olib, uning eng umumiy tomonlarini o‘rganish asosida hosil qiladi. Falsafaning bu metodologik umumlashmalari insoniyat faoliyati, bilimlari tizimining hamma sohalariga, ularning butun mazmuniga singib ketgan bo‘ladi. Borliqning turli tomonlarini o‘rganuvchi alohida fanlar o‘zlari erishgan yutuqlarni izohlashda, ulardan umumiy xulosalar chiqarishda falsafiy metodologik umumlashmalardan foydalanishga muhtoj bo‘ladilar. Aniq fanlar o‘z tadqiqotida hech qachon umumiy xulosalar qilolmaydilar. Aniq fanlar rivojlangani sari falsafiy metodologik umumlashmalarning ahamiyati ortib boradi.
Falsafaning gnoseologik funksiyasi quyidagichadir: Falsafa dunyoni bilish muammosini o‘rganar ekan, o‘zining umumiy metodlarini ishlab chiqib inson bilishining bir butun umumiy nazariyasini ham yaratadi. SHu asosda inson bilish faoliyatining paydo bo‘lishi, uning rivojlanishi tendensiyalari va eng umumiy qonunlarini ochib beradi. U fan inson amaliy tajribasida hosil bo‘lgan bilimlarning haqiqatligini tekshiruvchi mezonlarini ham tadqiq etadi.
Falsafa dunyoni bilishning eng umumiy qonunlarini kashf etish bilan cheklanmaydi, inson oldiga avvalo o‘zini anglash va so‘ngra borliqni o‘zgartirish masalasini ham qo‘yadi. Dunyoni bilish asosida insonning o‘zi ham o‘zgarib, so‘ng dunyoni o‘zgartirishi mumkinligini nazariy jihatdan asoslaydi.
Falsafa umuminsoniy ma’naviy madaniyatning bir qismi sifatida ijtimoiy hodisalar – siyosat, huquq, axloq, san’at, din va fan bilan chambarchas bog‘liqdir. Falsafiy muammolarining asosiy mohiyati – inson va uning borliqqa munosabatini ko‘rsatib berishdan iboratdir. Bunda falsafa birinchidan, insonni, dunyoni bilishning sub’ekti sifatida o‘rganadi. Ikkinchidan, falsafa insonni universal sub’ekt sifatida o‘rganadi. Uchinchidan, falsafa ayni shu sub’ektning ob’ektga munosabatini o‘rganadi. Bunda falsafaning vazifasi ob’ektlar dunyosi bilan sub’ektlarni birlashtiruvchi umumiylikni topishga qaratilgan bo‘ladi. Va nihoyat, falsafa sub’ektning dunyoni bilishida asosiy tayanch bo‘ladigan nazariy umumiy prinsiplarini asoslab beradi.
Jamiyat hayotning hozirgi sharoitida falsafaning aksiologik funksiyasi ham ko‘proq ahamiyat kasb etmoqda. Falsafa inson hayotining mohiyatini yashashining asosiy mazmunini, turmushidagi qadr-qimmati va jamiyatda tutgan o‘rnini gumanistik tamoyillari progressiv, ijtimoiy ideallar, qadriyatlar nuqtai nazaridan tushuntiradi. Insoniyat boshiga xavf solayotgan jahon termayadro urushi ehtimoli kuchaygan, ekologik vaziyat buzilib ketgan, energiya resurslari tugayotgan, jamiyatda iqtisodiy, siyosiy va ma’naviy tangliklar kuchaygan hozirgi sharoitda buning ahamiyati kattadir. Barcha muammolarga tarix saboqlari va insoniyatning istiqboli masalalarini e’tiborga olib yondoshish ham falsafiy tafakkurning ifodasidir. Falsafaning aksiologik funksiyasi shunda namoyon bo‘ladi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
