1-mavzu. Falsafa uning predmeti, mazmuni va jamiyatdagi roli. Reja

XVI-XVII asrlar
– 
ilmiy inqilob
davri bo’lib, u klassik fan davri deb 
nomlanadi.
U Kopernik va Galiley tadqiqotlaridan boshlanib, Nyuton va 
Leybnisning fizika va matematika sohasidagi fundamental asarlari bilan o’z 
cho’qqisiga ko’tarilgan. Galiley vafoti (1642 yil 8 yanvar)dan so’ng oradan bir yil 
o’tgach Nyuton tug’ilgani (1643 yil 4 yanvar) ramziydir. Fanning bu buyuk 
ijodkorlari yashagan davr – novatorlik kashfiyotlari hamda yangi ilmiy 
g’oyalarning mualliflari sxolastika va diniy dunyoqarash dogmatizmiga qarshi 
qattiq kurash olib borgan romantik davrdir.
Bu davrda hozirgi zamon tabiatshunosligining asoslari yaratilgan. 
Hunarmandlar, tabiblar, alximiklar tomonidan qo’lga kiritilgan ayrim dalillar 
tizimli tahlil qilinib, umumlashtirila boshlagan. Ilmiy bilim tuzishning tabiat 
qonunlarini matematik ta’riflash, nazariyalarni tajribada sinash, tajribada 
asoslanmagan diniy va naturfalsafiy dogmalarga tanqidiy qarash bilan bog’liq 
bo’lgan yangi me’yorlari va ideallari vujudga kelgan. Fan o’z metodologiyasini 
yaratgan va amaliy faoliyat ehtiyojlari bilan bog’liq bo’lgan masalalarni yechishga 
tobora faolroq yo’naltirilgan.
Biroq fan o’zining yangi metodologiyasini yaratib, amaliyot ruhi bilan 
sug’orilgani sari u o’z tarixiy vatani – falsafa qirg’oqlaridan uzoqlasha boshlaydi. 
Ko’rib chiqilayotgan davr oxiriga kelib u falsafiy, diniy, teologik aqidalardan 
qat’iy nazar rivojlanishi mumkin bo’lgan bilimlar tizimi sifatida tushunila 
boshlaydi. Natijada fan faoliyatning alohida, mustaqil sohasiga aylanadi. 
Professional olimlar paydo bo’ladi, ularni tayyorlash amalga oshiriluvchi 
universitet ta’limi tizimi rivojlanadi. O’z faoliyati, muloqot va axborot 
ayirboshlashning alohida shakllari va qoidalariga ega bo’lgan ilmiy hamjamiyat 
vujud keladi.
XVII asrda dastlabki ilmiy akademiyalar: London qirollik jamiyati (1660), 
Parij Fanlar akademiyasi (1666) tashkil topadi. Keyinroq Berlinda (1700), Sankt-
Peterburgda (1724), Stokgolmda (1739) va Yevropaning boshqa poytaxt 
shaharlarida ilmiy akademiyalar ta’sis etiladi. Bu akademiyalarning eng yirigi - 
London qirollik jamiyati bo’lib, u tashkil etilgan paytda 55 a’zodan iborat bo’lgan. 
Parij Fanlar akademiyasi 21 kishidan iborat tarkibda ish boshlagan. Sankt-
Peterburg akademiyasining a’zolar shtatida dastlab 11 kishi belgilangan. Ammo 
Yevropa mamlakatlarida XVIII asr boshiga kelib olimlar soni bir necha ming 
kishiga yetgan bo’lsa kerak, chunki ilmiy jurnallarning (bu davrda bir necha o’n 
ilmiy jurnallar nashr etilgan) tirajlari ming nusxagacha borgan.
3.