1-mavzu. Falsafa uning predmeti, mazmuni va jamiyatdagi roli. Reja

Fan rivojlanishining asosiy bosqichlari. 
 1. Miloddan avvalgi I ming yillikdan XVI asrgacha 
bo’lgan davrni ilk fan 
davri. Bu davrda asrlar mobaynida avloddan-avlodga o’tib kelgan, hayot tajribasi 
va mehnat faoliyati jarayonida olingan amaliy bilimlar bilan bir qatorda juda 
umumiy va mavhum mushohadalarga asoslangan nazariyalar xususiyatiga ega 
bo’lgan tabiat haqidagi dastlabki falsafiy tasavvurlar (naturfalsafa) vujudga kela 
boshlagan. Ilmiy bilim kurtaklari naturfalsafa doirasida uning elementlari sifatida 
shakllangan. Matematik, astronomik, tibbiy va boshqa masalalarni yechishda 
foydalaniladigan ma’lumotlar, usullar va metodlar jamlanishi bilan falsafada 
tegishli bo’limlar vujudga kelgan va keyinchalik asta-sekin shakllanayotgan ayrim 
fanlar: matematika, astronomiya, tibbiyot va hokazolarga ajralib chiqgan.
Jumladan, Aristotelning falsafiy asarlarida fizika, zoologiya, embriologiya, 
mineralogiya, geografiya kabi fanlarning kurtaklariga duch kelish mumkin. 
Miloddan avvalgi III-II asrlarda falsafiy bilim tarkibida statistik mexanika, 
gidrostatika, geometrik optika (xususan, ko’zgular haqidagi alohida fan – «ka- 
toptrika») farqlanadi va nisbatan mustaqil ahamiyat kasb etadi. Markaziy Osiyo 
mutafakkirlari al-Xorazmiy matematika, al-Farg’oniy astranomiya, al-Beruniy 
meneralogiya va geografiya, Ibn Sino tibbiyot, Mirzo Ulug’bek astranomiya, 
Alisher Navoiy adabiyot ilmi rivojiga munosib hissa qo’shdi va ular ijodi 
mahsullari bugungi kunda ham o’z ahamiyatini yo’qotgani yo’q. Biroq bu fanlarda 
ayrim tasodifiy kuzatishlar va amaliyot ma’lumotlari umumlashtiriladi-yu, lekin 
eksperimental metodlar hali qo’llanilmaydi, aksariyat nazariy qoidalar esa asossiz 
va tekshirib bo’lmaydigan spekulyasiyalar mahsuli hisoblanadi. Ammo ko’rib 
chiqilayotgan davrda vujudga kelgan ilmiy fanlar bu davr mobaynida falsafiy bilim 
qismlari sifatida talqin qilinishda davom etgan.
Shu narsa diqqatga sazovorki, hatto XVII asr oxirida Nyuton o’zining fizika 
asoslarini yaratgan «Natural falsafaning matematik asoslari» deb nomlangan 
asarini e’lon qilgan. 
Shunday qilib, falsafadan alohida faoliyat sohasi sifatidagi fan hali mavjud 
bo’lmagan: u asosan falsafa doirasida, ilmiy bilimlarning boshqa manbai – hayot 
amaliyoti va hunarmandchilik san’ati bilan bir vaqtda va u bilan juda zaif aloqada 
rivojlangan.Xullas, bu davrda Qadimgi Yunonistonda “Platon akademiyasi”, 
Markaziy Osiyoda “Ma’mun akademiyasi” tashkil etilgan, ilmiy bilim rivojida 
muayyan yutuqlarga erishilgan bo’lsada, madaniyatning alohida shakli sifatida fan 
paydo bo’lishidan oldingi «embrional» davri hisoblanadi.

---

2.