1-mavzu. Falsafa uning predmeti, mazmuni va jamiyatdagi roli. Reja

Materialistlar va idealistlar.
U yoki bu faylasuflar savolning birinchi 
qismiga qanday javob berishiga qarab, ular 
materialistlar
-dunyo azaldan moddiy, 
ong esa bu materiyaning mahsulidir, deb hisoblovchilar va 
idealistlar
-dunyo 
zamirida materiyadan oldin paydo bo’lgan va uni yaratuvchi ideal narsalar va 
hodisalar yotadi, degan fikrni himoya qiluvchilarga ajratiladi.
Bunda idealizmning ikki turi – obyektiv va subyektiv idealizm farqlanadi. 
Qandaydir nomoddiy va inson ongiga bog’liq bo’lmagan (ya’ni obyektiv mavjud 
bo’lgan) narsalar va hodisalarni ( Xudo,dunyoviy aql, g’oya, ruh va shu kabilar) 
butun borliqning asosi deb e’tirof etuvchilar 
obyektiv idealistlar
hisoblanadi. 
Falsafa tarixida Platon, Avliyo Avgustin, Foma Akvinskiy, G.Gegel, , 
N.Berdyayev kabi mutafakkirlar obyektiv idealizm namoyandalari sifatida shak-
shubhasiz e’tirof etiladi. Dunyo faqat individual (subyektiv) ong nuqtai nazaridan 
qaralgan holda 
subyektiv idealizm
to’g’risida so’z yuritiladi. J.Berkli, D.Yum, 
I.G.Fixte subyektiv idealizmning yorqin namoyandalari hisoblanadi.
Falsafa tarixida materialistik yo’nalishlar va oqimlar ham anchaginadir. 
Xususan, materiyani yaratish va yo’q qilish mumkin emasligi haqidagi fikr-
mulohazalarga ilk faylasuflarning asarlaridayoq duch kelish mumkin. Mazkur 
sodda materializm 
vakillari :qadimgi xitoy faylasuflari – Lao szi, Yan Chju; 

Qadimgi hind faylasuflari – lokayata yo’nalishi namoyandalari; 

Qadimgi davrning mashhur faylasuflari – Geraklit, Empedokl, Demokrit, 
Epikur va boshqalar.

Qadimgi Markaziy Osiyo faylasuflari- Zardo’sht Sepitoma kabilardir. 

---

Klassik mexanika vujudga kelgan va faol rivojlangan Yangi davrda 
mexanistik materializ
m (P.Golbax, P.Gassendi, J.Lametri) ayniqsa keng tarqaldi.
XVIII-XIX asrlarda falsafiy materializmning yo’nalishlari: 
- antropologik materializm (L.Feyerbax); 
- vulgar materializm (Fogt, Byuxner, Moleshott); 
- dialektik materializm (K.Marks, F.Engels) shakllandi.
Biroq, yana shuni ham ta’kidlab o’tish lozimki, mazkur tasnifga muvofiq 
materialistlar yoki idealistlar deb nomlanuvchi u yoki bu faylasuflar bunday 
farqlashga asossiz sxemalashtirish va soddalashtirish deb qarab, o’zini bu 
yo’nalishlarning birortasiga ham mansub deb hisoblamasligi mumkin. Bunday 
qarashlar shu bilan izohlanadiki, to’g’ridan-to’g’ri va uzil-kesil tarzda, bu 
muammoni tushunishga nisbatan boshqacha yondashuvlarni e’tiborga olmasdan 
ta’riflangan «falsafaning asosiy masalasi» muqarrar tarzda barcha faylasuflarni 
ikki katta qarama-qarshi lagerga – materialistlar va idealistlarga ajratadi va bu 
hodisaning ayrim ko’rinishi sifatida faqat moddiy va ma’naviy substansiyalarni 
teng huquqli asoslar deb hisoblovchi 
dualistlar
nigina (masalan, R.Dekart) 
farqlaydi.
Ammo falsafiy tafakkur tarixida u yoki bu faylasuflar fikriga ko’ra eng 
muhim deb qaraladigan boshqa muammolar ham mavjud. Ayni shu sababli 
aksariyat faylasuflar substansiya (dunyoning birinchi asosi) haqida mulohaza 
yuritar ekan, mazkur masalaning qo’yilishini «falsafaning asosiy masalasi» bilan 
bog’lashga moyil emas. Masalan, ilk