1-mavzu: falsafa dunyoni anglash usuli reja: Sharq va G‘arb mutafakkirlari falsafaning maqomi haqida 2

Falsafani ko„pincha «tafakkur maktabi» deb ataydilar
. U bir qolipda fikrlash uslubi 
tugagan, oydek ravshan bo‗lgan narsa shubha va taajjub uyg‗otgan joyda boshlanadi. Inson hayot 
mazmuni bilan bog‗liq masalalar (Immanuil Kant tilida ular quyidagicha yangraydi: «Men 
nimani bilishim mumkin?», «Men nima qilishim kerak?», «Men nimaga umid qilishim 
mumkin?», «Inson nima?») ustida bosh qotira boshlagani zahoti u darhol falsafaga «asir» 
tushadi, borliqni falsafiy anglab etish sohasiga kirib qoladi. Ingliz faylasufi 
Tomas Gobbs
(1588–1679): «Falsafa sening tafakkuring farzandi... va sening o‗zingda yashaydi»
9
, deganida, 
bizningcha, to‗la haq bo‗lgan. Darhaqiqat, falsafiy mulohaza yuritish har bir insonga xos 
xususiyat. Zero hayotning mazmuni, erkinlik, adolat va umrboqiylik haqida mulohaza yuritishni 
biron-bir insonga taqiqlash mumkin emas.
Falsafa borliqni bilish, asoslar va birinchi tamoyillarni tadqiq etish bilan shug‗ullanadigan 
alohida soha sifatida, his etish, mushohada yuritish va tasavvur qilish tarzida amal qiladigan 
oddiy ongdan farqli ravishda, tushunchalar vositasida bilishni nazarda tutadi. Tushunchalar bilan 
ish ko‗rish san‘ati zaruriy aloqalar va sababiy bog‗lanishlarni aniqlashni, hayot taassurotlarining 
xaotik tasodifiy oqimini tartibga solishni talab qiladi. Mulohaza kuchini tarbiyalash e‘tiborni 
jamlash, uni predmetga qaratishni nazarda tutadi. Tafakkur intensional, ya‘ni u muayyan 
predmetga qarab mo‗ljal oladi. Tafakkur predmetning tabiati haqidagi tasavvurga mos ravishda 
mulohaza yuritadi. Predmetni o‗zida «idrok etgan» kishigina mazkur predmet o‗zi haqida 
so‗zlovchining tili bilan gapirishiga umid qilishi mumkin.
FALSAFANING PREDMETI. 
Falsafa predmeti uning rivojlanish davri mobaynida 
uzluksiz o‗zgarib turgan, asosiy masala esa o‗zgarishsiz qolgan, degan fikr real asoslardan xoli 
emas. Falsafa muammolari uning predmeti bilan belgilanadi. Ma‘lumki, falsafa predmeti tarixiy 
rivojlanish jarayoni mobaynida sezilarli darajada o‗zgargan. Falsafiy fanlarning har biri: 
ontologiya, gnoseologiya, etika, estetika, mantiq, siyosatshunoslik, falsafa tarixi ham o‗z alohida 
predmetiga ega. Shu tufayli ham falsafa predmetini faqat o‗ta abstrakt tushunchalar yordamida 
belgilash mumkin. Shu ma‘noda «dunyo – inson» munosabatlari tizimidagi umumiylik 
falsafaning predmeti hisoblanadi, degan fikr mazkur talablarga javob beradi.
Endi