1-mavzu: falsafa dunyoni anglash usuli reja: Sharq va G‘arb mutafakkirlari falsafaning maqomi haqida 2

Falsafa va fan o‘rtasidagi farq shunda namoyon bo‘ladiki: 
falsafa doim u yoki bu faylasuf nomi bilan bog‗lanadi, bunda uning g‗oyalari, asarlari 
o‗ziga to‗q bo‗lishi va ularga boshqa faylasuflar qo‗shilishi yoki qo‗shilmasligiga bog‗liq 
bo‗lmasligi mumkin. Fan esa, mohiyat e‘tibori bilan, jamoa mehnati mahsulidir; 

---

-falsafada (muayyan fanlardan farqli o‗laroq) yagona til va yagona tizim mavjud emas. Bu 
erda fikrlar rang-barangligi me‘yor sanaladi. Fanda esa monizm hukm suradi, chunki hech 
bo‗lmasa fanning u yoki bu muayyan sohasidagi asosiy tamoyillar, qonunlar va kategoriyalar 
tizimi (til)ga nisbatan yondashuvlar birligi albatta mavjud bo‗ladi; 
-falsafa ilmiy bilimlar va dalillardan keng foydalanadi, biroq uning uzil-kesil xulosalari 
ishonchli deb hisoblanishi mumkin emas, zero ular asosan faylasuflarning sub‘ektiv fikrlari va 
mulohazalariga asoslanadi. Fan esa mohiyat e‘tibori bilan isbotlangan va sinashta bilimlar 
olishga harakat qiladi, bunda olingan bilimlarni tekshirish yoki rad etish imkoniyatining 
mavjudligi bu bilimlar haqiqiyligi va ilmiy jihatdan asosliligining muqarrar sharti hisoblanadi; 
-falsafiy bilimlarni tajribada sinash mumkin emas (aks holda ular ilmiy bilimlarga 
aylanadi); 
-falsafa aniq prognoz bera olmaydi, ya‘ni u ishonchli bilimlarni kelajakka tatbiq etishga 
qodir emas, zero unda bunday bilimlar yo‗q. Ayrim faylasuf falsafiy qarashlarning muayyan 
tizimi yordamida faqat bashorat qilishi mumkin, lekin u olim kabi prognoz qilish yoki 
modellashtirishga qodir emas.
Falsafaning asosiy masalalari. 
Falsafani o‗rganayotgan har bir odamda falsafada qolgan 
barcha muammolarga nisbatan ustunroq ahamiyat kasb etadigan, ya‘ni muhimroq, asosiyroq 
hisoblanadigan masalalar, muammolar mavjud yoki mavjud emasligiga qiziqish ertami, kechmi 
albatta yuzaga keladi. Bu mavzu nafaqat boshlovchi, balki professional faylasuflar uchun ham 
diqqatga sazovordir. Ularning orasida kimdir bu mavzuga jiddiy e‘tibor beradi, kimdir esa, 
aksincha, uni muhim deb hisoblamaydi. Falsafaning uzoq tarixiga umumiy nazar tashlasak, olam 
va insonning kelib chiqishi, rivojlanishi va mohiyatiga, shuningdek, hayotning ma‘nosi, inson 
bilishining tabiatiga tegishli «boqiy» falsafiy muammolar deyarli barcha falsafiy ta‘limotlarda u 
yoki bu tarzda mavjudligini, turli falsafiy asarlarda, ular aynan kimga qarashliligi va qaysi 
davrga mansubligidan qat‘iy nazar, qisman yoki, aksincha, atroflicha muhokama qilinishining 
guvohi bo‗lishimiz mumkin.