1-Mavzu Elektron biznes asoslari fanining predmeti va bilish usullari. Elektron bines tushunchasi, tarixi va istiqbollari

1. Bankomatlar elektro
ovla
 
Bankomat  (Automated  teller  machina  (ATM))  -  bank  xodimi  ishtirok  etmagan  holda 
mijozlarga  xizma
atish  uchun 
allanga
onalli  bank avtoma
ollarda 
bankomatlardan  asosan  kartochkalarga  asoslgan  holda  mijozga  naqd  pul  berish  uchun  foydalaniladi. 
SHuning bilan birga bankomatlar quyidagi funksiyalarni bajara olish imkoniyatlariga ega: 
- mijozning hisob raqami parametrla
artirish (depozitga 
 
- hisob raqami balansi haqida xabar berish; 
- bir hisob raqamidan ikkinchi hisob raqamiga 
azish; 
- da
ovlarni bajarish; 
- axborot-ma
ot xizmatla
atish.   
Hozirgi kunda AQSHda ishlab chiqa
a 
an bankomatlarning oxirgi avlodi 125 dan 
ortiq turli funksiyalarni bajara oladi. 
Bankomatlar  oddiy  xodimga  nisbatan  uzluksiz  ishlash  qobiliyatiga  ega 
anligidan  ularni 
ov  tizimining  mijozi  ix
vaqtda  foydala
an,  aho
eladigan 
joylarga 
atilishi  lozim.  Evropa  davlatlarida  bankomatlar  vokzallar,  aeroportlar,  jamoat  joylari, 
shuning bilan birga 
alarga ha
atilgan.  
Respublikamizda  bankomatlar  metroda,  banklarda,  halqaro  toifadagi  mehmonxonalarda, 
qisqacha qilib aytganda qaerda 
o
an joylarga 
atilgan. 
Hozirgi  kunda  mamlakatimizga 
atilgan  bankomatlarni  asosiy  vazifasi  karta  hisob-
raqamidan  naqd  pullarni  o
a
agan  hisob-kitoblar  infra  tuzilishi  yaxshi 
rivojlanganligidan  har  qanda
ov  tizimining  zaruriy  sha
ob-raqamidan  istalgan  vaqtda 
naqd pullarni olsh lozimligi bilan bo
 
Mijoz naqd pullarni olish uchun eng kam holda quyidagi amallarni bajarishi lozim: 
1. mijoz bankomatning qabul qiluvchi qurilmasiga karta
 
2. bankomat shaxsiy identifikasiya raqamini kiritshni taklif qiladi (PIN - kod); 
3. mijoz bankomat klaviaturasida
- kodini kiritadi; 
4. bankomat kartadan axborotla
ydi va kiritilgan PIN - kodni kartada
an kod bilan 
solishtiradi; 
5.  agarda  hammasi  joyida 
a  bankomat  ekraniga  mijoz  olmo
an  naqd  pul 
summasini kiritish haqidagi taklif chiqadi;   
6. mijoz kerakli summani teradi; 
7.  bankoma
ala
an  summa  ma
ov  sifatida  naqd  pul  sifatida  olish  mumkin 
an  limitdan  oshib  ketmasligini  tekshiradi  (umuman  olganda,  bu  limit  har  bir  bankomat  uchun 
individua
atilga
am mumkin); 
8. agarda hamma
a bankomat kerakli summa banknotlarini sanaydi va naqd pul 
berish qurilmasi orqali chiqarib beradi; 
9. bankomat kartani qaytarib beradi. 

---

 
Albatta
atilgan  amallar  bankomatni  mijozga  xizma
atishida  bajariladigan 
qisqartirilga
xatdir.  Debet  kartalardan  foydalanilganda  bankoma
ala
an  summani  mijoz 
kartochka hisob-raqamidagi qoldiq summadan oshib ketma
anligini ham te
adi. Bundan 
tashqa
a  kartalar  multikartali  hisoblana
artala
ov  tizimlariga  xizmat 
atadi. Bu sharoitlar keltirilgan algoritmga yana 
a qadamla
a olib keladi. 
Real vaqt ta
atish bir muncha qimmatga tushsada avtonom tartibga qaraganda katta 
ustunliklarga ega 
aloqa tarmoqlariga katta tala
adi. 
Hozirgi  kunda  yakka  bankomatlardan  tashqa
ollarda  bankomatlar  tarmo
an  ham 
foydalaniladi. Bunday tarmoq ishtirokchilari quyidagi maqsadla
a tutadi: 
- yangi xizmatlarni joriy qilishda xarajat va risklarni ishtirokchila
asida taqsimlanishi; 
- ishtirokchilar uchun operasiyalar bahosini kamayishi; 
- xizmatlarga umummilliy xarakter berish, mijozlar uchun ula
ektiv narxini oshishi. 
Bankoma
-
a  xizma
atuvchi  vosita 
anligidan  quyidagi  talablarga  javob 
berishi lozim: 
- foydalanish bahosini pastligi. Bankomatni saqlab turish va xizma
atish xarajatla
a 
darajada  yuqo
asligi  kerak,  aks  holda  bunday  qurilmalar  tarmo
ab  turishi  samarasiz 
oladi (karta 
ov tizimi daromad keltirilishi uchun katta sondagi xizma
atish nuqtalari, 
shuningdek,  bankomatlari  soni  za
adi).  Bankomatlarni  IBM,  NCR,  Bull,  Olivetti,  Siemens 
Nixdorf kabi firmalar ishlab chiqaradi. 
Odatda bankomatlar shka
a 
oyka
alohida, devorda va guruhlashtirib 
joylashtirlga
a
ajmli bankomatlarni pochta qutisi ka
mumkin. Unda: 
- kartalarni qabul qilish va 
asi; 
- banknot uchun kassetala
an naqd pullarni berish qurilmasi; 
- markaziy prosessor; 
- dasturiy ta
ot va ma
otlar bazasini saqlash uchun vinchester. 
Kartani qabul qilish va 
asiga maxsus qoplama 
atilga
arni 
oldini olib, ele
azgich va 
oslamalariga ega 
adi (elektroprivo
atel). Elektr 
azgich (elektroprivod) karta qabul qlish joyiga kiritlganda tortib olish uchun xizmat qiladi. Tortib 
olina
anda kartaning ma
akchasidagi 2- (majburiy), 1- va 3- (buyurtmachi tanloviga 
a) 
akchalardagi  axborotla
o
oshchasi  (golovka)  yaqinida
adi.  Ba
oslamalarda 
akchaga  ma
otla
oniyati  ham  ma
moslama 
an karta
arho
aviaturadan terish  orqali chiqarib beradi.  Ba
hollarda bu mexa
ollarda (masalan, PIN -  ko
arta terishga harakat qilganda) 
kartani qaytarib bermasligi ham mumkin.  
Pul  berishni  friksion  uzeli  mijozni  bankomatda
agan  summasini  bankomatdagi  mavjud 
nominallardan tanlab, uni maxsus qurilma (shel) orqali chiqari beradi. Tabiyki bu mexanizmni aniq va 
xtovsiz  ishlashiga  maxsus  talabla
adi.  Mexanizm  banknot  formatiga,  qalinligi  va  uni 
ta
ashda  ishlatilgan  qo ozning  friksion  xususiyatlariga  sozlanadi.  Bundan  banknotlarni