1-Мавзу: “Электрон бизнес асослари” фанининг предмети ва билиш усуллари (2 соат)

2. Naqd pullar bilan ishlovchi boshqa qurilmalar
Bankomatlarda sinovdan o’tgan texnik echimlar ana shu oiladagi naqd qoo’oz pullar bilan ishlovchi boshqa qurilmalarni yaratilishi uchun asos bo’lib, ularga “elektron kassir” turidagi Teller Cash Dispenser (TCD) deb nomlanadigan kassa qurilmalari kiradi. TCDlar bank operasiyaon zalidagi operasiya olib boruvchi xodimning ish joyiga o’rnatildi. TCDning vazifasi operasiya olib boruvchining buyruo’iga asosan ko’rsatilgan naqd pul summasini saqlash va berish shuningdek, naqd pulni qabul qlish, hisoblash, nominali bo’yicha saralash kassaga kelib tushao’tgan banknotlarni bekor qilish kiradi.
Valyuta ayirboshlash avtomatlari yanada murakkab ko’rilmalar bo’lib, aeraport, vokzal va supermarketlarda o’rnatiladi. Xodim ishtirokisiz va qo’shimcha bino talab qilmasdan uzluksiz ishlaydi hamda har qanday shaxsni tasdiqlovchi hujjat talab qilmasdan naqd valyutaga ayrboshlab beradi.
Bunday avtomatlar oddiy ayrboshlash puktlariga nisbatan YAshi darajada nazorat qilinib, o’o’irlanishlardan ishonchi himoyalangan bo’ladi. Turli kattaliklardagi kupyurlarni saqlash uchun avtomatda intellektual kasetalardan foydalinadi va pul massasi harakatini uzluksiz nazorat qilish yangi texnologiyasining asosiy bo’limi hisoblanadi. Bunday kasetani maxsus uskunalar o’rdamidagina ochish mumkin bo’lib, bu pullarni saqlashda qo’shimcha kafolat hisoblanadi. Identifikasiya qilish uchun har bir kasseta unikal kodli elektron blokka ega bo’ladi. Ayirboshlash avtomatlari xizmat ko’rsatishda aniqlikni oshirish uchun tangali quti bilan ham ta’minlanadi.
Hozirgi kunlarda maxsus qurilmalardan tashqari mijozlarni o’z-o’ziga xizmat ko’rsatishi uchun ko’p funksionalli qurilmalarni ishlab chiqish yo’lga qo’ylmoqda. Bunday avtomatlarning funksional imkoniyatlari unga o’rnatilgan qurilmalar va amaliy dasturiy ta’minotga boo’liq bo’ladi.
Bankomatlar, TCD va valyuta ayirboshlash avtomatlarini kupyuralar bilan to’ldirib turish uchun naqd pullarni hisoblaydigan va saralaydigan hamda bunda pul chiqarib berish mexanizmidan o’tishda muammo keltiradigan pullarni yaroqsiz dab topadi, o’ta darajada ifloslangan, qalbaki pullarni ajratib qo’yadi, banknotlarni qiymati bo’yicha tahlaydi, kassirga kvitansiya beradi va bularni hammasi bir necha daqiqada amalaga oshiradi, qurilmaga pullar maxsus uzatgich o’rdamida pullar taxlangan holda uzatiladi.
Bunday qurilmalardan biri Innomat deb nomlanadi (De La Rue firmasi).
Bank xodimlarini ta’kidlashlaricha naqd pullar bilan nafaqt zerikarli, balki changli va zararli bo’lib, Innomat qo’yilgandan so’ng xonadagi gullarga ta’sir qilib, ularni o’sishida ham o’zgarish bo’lgan. Innomatlarni nafaqat banklrda, balki katta xajmda naqd pullar to’planib bir kunda bir necha marta kassani ko’tarishga to’o’ri keladigan yirik magazinlarda, vokzal va aeroport kassalariga o’rnatish mumkin.
Bunday avtomatlarni po’lat seyf qutilar biln himoyalash mumkin bo’lib, mikro EHM boshqaruvida ishlaydi va uning ishlashida xodimning jismoniy kirishi talab qilinmaydi. Barcha operasiyalar tizimning maxsus jurnallarida bao’nnomalashtiriladi, bankda naqt pullarni ro’yxatga olishning ishonchliligi qo’shimcha ravishda ortadi.