1-мавзу: электр машиналари фанига кириш, фаннинг предмети ва услублари

Ишлаш принципи.
Синхрон генераторда асосий магнит майдон (оқим Ф₀) ни ҳосил қилиш учун унинг қўзғатиш чулғамига ўзгармас ток берилади. Бу ток вақт бўйича ўзгармас ва қутбийлиги (ишораси) алмашланадиган, роторга нисбатан қўзғалмас бўлган магнит майдонни ҳосил қилади. Ротор (индуктор) бирламчи механизм ёрдамида айлантирилганда, унинг магнит майдони қўзғалмас статор (якорь) чулғамига нисбатан айланади ва унда электромагнит индукция қонунига асосан, ўзгарувчан ЭЮК ҳосил қилади.
Агарда статор пазларида симметрик (яъни фазаларининг магнит ўқлари фазода 120^ эл. га силжиган бўлиб, фазаларининг электр қаршиликлари ва ўрамлар сони бир хил) уч фазали чулғам жойлаштирилган бўлса, бу чулғамда модули бўйича тенг ва вақт бўйича 120^ эл. га силжиган ЭЮК ларнинг сим-метрик системаси индукцияланади (ҳосил бўлади). Фаза чулғамларида индук-цияланадиган ЭЮК ларнинг частотаси:
f₁ = pn / 60, (18.1)
бунда: р – чулғамнинг жуфт қутблари сони; n – роторнинг айланиш частота- си, айл./мин.
Агар синхрон генераторнинг уч фазали якорь чулғами ташқи симметрик юкламага уланса, ундан якорнинг доиравий айланма магнит майдонини вужуд-га келтирувчи симметрик ўзгарувчан токлар системаси ўтади. Бу майдоннинг статорга нисбатан айланиш частотаси
n₁ = 60 f₁ / p. (18.2)
Бунга (18.1) дан f₁ нинг қийматини қўйиб, n₁ = n эканлигини аниқлай-
миз. Демак, қўзғатиш ва якорь чулғамларининг магнит майдонлари бир-бирига
нисбатан қўзғалмас бўлиб, машинанинг натижавий магнит майдонини ҳосил
қилар экан.
Шу тариқа синхрон генератори механик энергияни электр энергияга ай-
лантиради.


Якорь реакцияси.
СГ статорининг ҳар бир фаза чулғамларига қийматлари симметрик юк-
лама уланса, чулғамлардан бир-бирига нисбатан 120 га силжиган уч фазали токлар ўтади. Бу токлар статорда n₁= n айланиш частота билан айланадиган магнит майдонни ҳосил қилади. Юклама токи якорь магнит оқими Ф_а ни ҳосил қилади. Ф_а ва қўзғатиш чулғамининг магнит оқими Ф₀ бир-бирига нисбатан қўзғалмас бўлиб, бу оқимлар биргаликда машинанинг натижавий магнит оқимини ҳосил қилади.
Умуман, юклама билан ишлаётган генераторда натижавий магнит оқими
Ф_nat қўзғатиш чулғамининг МЮК F₀ ва якорнинг МЮК F_а лари таъсири натижасида ҳосил бўлади. МЮК F₀ юкламага боғлиқ бўлмайди, F_а эса юкла-манинг қийматига ва характерига боғлиқ бўлади. Юкламанинг характери де-ганда якорь МЮК нинг асосий магнит оқимга қандай бурчак остида ( = =0; 0  +90; 0  –90) таъсир қилишини тушуниш лозим. Шунинг
учун ҳам генераторнинг натижавий оқими Ф_nat юксиз ишлаш режимидаги оқим
Ф₀ дан фарқ қилади.
Якорь МЮК F_а нинг асосий магнит оқими Ф₀= Ф_qo’z га таъсири якорь ре-акцияси дейилади. Синхрон машиналарда якорь реакцияси юклама қийматига
ва характерига боғлиқ бўлади. Қуйида ноаён ва аён қутбли синхрон машина
(СМ) лар учун якорь реакциясини кўриб чиқамиз.