1-mavzu: din madaniyat fenomeni reja

Jaynizmning asoschisi sifatida Maxavira (miloddan avvalgi 540-468-yillar) tan olinsa-da, uning kelib chiqishi va tarixi haqida yakdil ma’lumotlar yo‘q. Ayrim hollarda jaynizmning veda dinlaridan ham qadimiyroq ekani, ba’zi manbalarda uning hinduiylikdan ajralib chiqqani va kshatriylar xonadonidan bo‘lgan “avliyo”lar tomonidan asos solingani ta’kidlanadi.
Ruh – abadiy, olam esa azaliy deb hisoblaydigan jaynizmda borliqning yaratilgani, vedalarning muqaddasligi, braxmanlarning hukmronlik maqomi inkor etiladi. SHuningdek, jaynizmda karma va nirvana masalasiga alohida e’tibor beriladi. Faqat tarkidunyo qilgan, o‘z ehtiroslaridan voz kechgan, nafsini tiya olgan, o‘z-o‘zini engib, ichki dunyosi boyigan insongina karma (kishanlar)dan qutilib, ruhning butunlay ozod bo‘lishiga – nirvanaga erishadi, deb hisoblanadi. Bunday holatga erishish uchun jonli yoki jonsiz bo‘lishidan qat’i nazar, hech bir narsaga zarar etkazmaslik, rost so‘zlash, o‘g‘irlik, zino va tamagirlik qilmaslikdek axloqiy tamoyillarga amal qilish talab etiladi.
Hozirgi kunda ushbu dinga taxminan 1,5 million kishi e’tiqod qiladi. Ular asosan Hindistonda yashaydilar.
Sikxiylik diniga Panjobda guru (ustoz) Nanak (1469-1539) tomonidan asos solingan. Unga ergashganlar o‘zlarini sikxlar, ya’ni shogirdlar deb atashgan. «Sikxiylik» atamasi ham shu so‘zdan olingan.
Sikxiylikka ko‘ra qudratli va hukmdor bo‘lgan xudo abadiy, azalda ham, hozirda ham, kelajakda ham mustaqil ravishda mavjuddir, u yaratgan dunyo esa o‘zgaruvchan va foniydir. Har kim xudo bilan bevosita muloqotda bo‘lishi, o‘zining muhabbati, ishonchi va sadoqati tufayli Xudoga etishishi va u bilan birlashib ketishi mumkin.
Sikxiylikda kasta tabaqalanishi inkor etiladi. Hozirda sikxiylikka e’tiqod qiluvchilarning soni taxminan 17 million kishini tashkil etadi. Ularning ko‘pchiligi Hindistonning Panjob shtatida istiqomat qiladi.
Konfutsiylik dini asosochisi dunyoga Konfutsiy nomi bilan mashhur bo‘lgan miloddan avvalgi 551-479 yillarda yashagan xitoylik faylasuf olim Kun Szidir.
Din ta’limotiga binoan osmon eng buyuk Xudodir. Olamdagi barcha mavjudotlarning taqdiri osmonga bog‘liq. Biroq, jamiyatning qanday bo‘lishi esa insonga ham bog‘liq.
Konfutsiylik qoidalari, ta’limoti va marosimlari uning muqaddas kitoblari - «To‘rt kitob» («Si-SHu») va «Besh kitob» («U-Szin») da bayon etilgan. Hozirgi kunda Xitoy aholisining ko‘pchiligi ushbu dinga e’tiqod qiladi.