1 Мавзу: «Бозор инфратузилмаси иктисодиёти» фанининг предмети ва вазифалари

Lizing predmetining mas‟uliyatsiz lizing oluvchidan qaytarib olinishi 
Lizing  –  egalik  qilish  huquqi  lizing  beruvchida  qoladigan,  lekin  undan  foydalanish 
huquqiga  ega  bo‗lmaydigan  moliyaviy-xo‗jalik  munosabatlarining  bir  turidir.  Shunday  qilib, 
lizing  oluvchi  lizing  beruvchining  mulkidan  foydalanadi  va  buning  evaziga  lizing  to‗lovini 
amalga  oshiradi.  Qonunning  15-moddasiga  muvofiq,  lizing  to‗lovlari  to‗lanib  bo‗lgunga  qadar 
lizing  predmeti  lizing  beruvchining  mulki  hisoblanadi.  23-moddaga  ko‗ra  esa  lizing  beruvchi 
lizing predmetini ma‘lum qonunchilik asosida talab qilib olishi mumkin.  
Lizing  obyektining  shartlari  bajarilmaganda,  talab  qilib  olish  lizing  beruvchining  lizing 
bitimini  tuzishidan  oldingi  eng  asosiy  shartlardan  biridir.  Kredit  muassasalari  kafolat 
ko‗rinishidagi  garovni  talab  qiladilar,  lizing  beruvchi  o‗zini  majburiyatlar  to‗la  bajarilmaslik 
qaltisliklaridan sug‗urtalab, egalik qilish huquqini o‗zida qoldiradi.  
Jahon  tajribasiga  ko‗ra,  jumladan  AQSh  va  Buyuk  Britaniyada  lizing  talab  qilib  olish 
jarayonining qanchalik tezkorligi va soddaligi lizing sektorining rivojlanishiga ta‘sir ko‗rsatadi. 
Agar  lizing  beruvchi  lizing  predmetini  qisqa  muddatda  talab  qilib  ololmaydigan  bo‗lsa,  lizing 
beruvchi  boshqa  kafolat  shakllaridan,  masalan,  garovdan  foydalanishi  mumkin.  Ammo  bunday 
vaziyatda  lizing  o‗zining  mohiyatini  yo‗qotadi.  yetarlicha  aylanma  vositalariga  ega  bo‗lmagan 
kichik va o‗rta korxonalar lizing olishlari kredit bilan barovar bo‗lib qoladi.  
Afsuski,  talab  qilib  olish  qonunchiligi  hali  yetarli  darajada  yaxshi  ishlanmagan. 
O‗zbekiston  Respublikasi  Prezidentining  2002  yil  28  avgustidagi  «Lizing  operatsiyalarining 
istiqboldagi  rivojini  rag‗batlantirish  tadbirlari  to‗g‗risida»gi  Farmonida  shu  kamchiliklarni 
tuzatishga qaratilgan nizomlari bor. 
O‗z  navbatida,  XMK  loyihasi  doirasida  lizingni  rivojlantirish  maqsadida  mol-mulkni 
talab qilib olishni muvofiqlashtiruvchi me‘yoriy-huquqiy bazani qayta shakllantirish to‗g‗risida 
nizom ishlab chiqilgan.  
Birinchidan,  O‗zbekiston  Respublikasi  Xo‗jalik  protsessual  kodeksiga  (XPK)  bir  qator 
o‗zgartirishlar  kiritilishi  lozim.  Jumladan,  XPK  «Sud  buyrug‗i»  14-bobining  bir  qator 
moddalariga o‗zgartirishlar kiritilishi lozim. Ushbu bobga binoan sudya kreditorning debitorlik 
qarzlari  to‗g‗risidagi  talablarini  qondirishi  mumkin.  Sud  hukmi  jarayoni  o‗ta  tezkor  ravishda, 
tomonlar taklif qilinmasdan va sud majlisisiz, kreditor ariza berganidan keyin 10 kun ichida sud 
qarorini  chiqaradi.  Shunday  qilib,  lizing  beruvchining  lizing  predmetini  qaytarib  olishiga  sud 
qarori  mexanizmi  taqdim  etiladi.  Bunda  agar  lizing  oluvchi  qarzini  tan  olib,  lekin  lizing 
predmetini qaytarib bermasa, lizing beruvchi qonun asosida va qisqa muddatda lizing obyektini 
qaytarib olish imkoniyatiga ega bo‗ladi. 
Bundan  tashqari  lizing  obyektini  qaytarib  olishda  notarial  idoralar  tomonidan 
bajariladigan  ishlarga  ketadigan  xarajatlar  miqdorini  kamaytirish  lozim.  Lizing  beruvchi  ushbu 
jarayon  va  tegishli  hujjatlar  asosida  lizing  predmetini  mas‘uliyatsiz  lizing  oluvchidan  qaytarib 
olishi  mumkin.  Ammo bugungi  kunda ushbu jarayon ancha qimmatga tushadi.  Lizing beruvchi 
notarial guvohnoma olish uchun shartnomaning 5% miqdoridagi summani amalga oshirilmagan 
lizing  to‗lovlari  hisobidan  to‗lashi  lozim,  aks  holda  qonun  tomonidan  mulkni  qaytarib  olish 
masalalari  ko‗rib  chiqilmaydi.  Bu  muammoni  yechimi  shunday  bo‗lishi  kerakki,  barcha  lizing 
shartnomalari notarial tartibda ko‗rib chiqilishi mumkinligi to‗g‗risida qonunchilikka o‗zgartirish 
kiritish  lozim.  Lizing  predmetini  qaytarib  olishda  sud  va  boshqa  organlar  qarorlarining  ijro 
etilish jarayonlari qisqartirilishi ham shular jumlasidandir.   

---

YUqoridagi  o‗zgartirishlar  mulkni  qaytarib  olishni  muvofiqlashtiruvchi  qonunchilikni 
ancha  takkomillashtirib,  lizing  predmetini  qaytarib  olishda  samarali  va  arzon  yuridik 
jarayonlarning joriy etilishiga olib keladi.