1-мавзу. Боғловчи моддалар р е ж а

Нефт битумларининг физик-механик хусусиятлари
22.1-жадвал

Битум маркаси	25^ОСда игнанинг кириш чуқурлиги	25^ОСда чўзилувчанлиги см, камида	Ҳарорат ^ОС, камида
			юмшаши	ўт олиши
Қурилиш битуми
БН-50/50	41-60	40	50	220
БН-70/30	21-40	3	70	230
БН-90/10	5-20	1	90	240
Томга ёпиладиган битум
БНК-45/180	140-280	меъёрланмайди	40-50	240
БНК-90/40	35-45		85-95	240
БНК-90/30	25-35		95-95	240
Яхшиланган йўл битуми
БНД-200/300	200-300	меъёрланмайди	35	200
БНД-90/130	91-130	65	39	220
БНД-60/90	61-90	60	43	220
БНД-40/60	40-60	40	51	220

Нефт битумлари зич тузилган бўлади, уларнинг ғоваклилиги амалда нолга тенг, шу сабабли сув ўтказмайди, кислоталар, ишқорлар, ишқорли суюқликлар ва газлар таъсирига қарши турғун, совуққа чидамли бўлади. Улар тош материаллари, ёғоч материаллари билан пухта боғланиш хусусиятига эга, лекин органик эритгичларда (хлорофром, бензин ва бошқаларда) эрийди. Ишлатиш шароитларида қуёш нури ва ҳаво кислороди таъсири остида битумлар эскиради, натижада қаттиқлиги ва мўртлиги ортади. Нефт битумлари физик-механик хоссаларининг асосий кўрсаткичлари -жадвалда келтирилган.

Битумлар ёғоч бочкаларда, бидонларда, фанер ёки металл-фанер чамбаракларда, қоғоз қопларда, баъзан қолипланган плиталар кўринишида ташилади. Бу материаллар ишлатиладиган жойига иситиш қурилмалари билан жиҳозланган темир йўл систерналарида ёки пўлат қолипларда ташилади.
Нефт битумларини махсус ёпиқ омборларда ёки бостирма остида қуёш нурларидан ва ёғин-сочинлардан ҳимоялаб сақлаш лозим.
Тарихда битумли материалларни Марказий Осиё қурилишларида ишлатилганлиги ҳақида маълумот йўқ. Аммо, жуда оз миқдорда озокерит тоғ жинсини эритиб қум билан қориштириб ғиштли деворлар теришда ишлатилганлиги маълум.
Ўзбекистон қурилишларида битумли материалларни ишлатиш асосан 1922-1930 йилларда бошланди. Маркаси ИИИ, ИВва В бўлган нефт битумлари Боку ва Грознийдан темир йўл орқали келтириларди. Республикада маҳаллий нефтни қайта ишловчи корхоналар ишга тушгандан сўнг ИВ ва В маркали битумлар ишлаб чиқарила бошланди. Нефт саноатининг республикада тез суръатлар билан ўсиши натижасида битумли материалларга бўлган талаб ва эҳтиёж ортди. Кўпгина илмий изланишлар натижасида қурилишбоп битумларнинг хусусияти яхшиланди. Фарғона водийси ва республиканинг шимолиғарбий туманларидан топилган смолага бой бўлган нефтлардан битумлар ишлаб чиқариш яхши йўлга қўйилди.
Тошкент асфалт заводида ишланган битумлар қурилишнинг ҳамма тармоқларида ишлатиш мумкинлиги амалда синаб кўрилди.
Марказий Осиёнинг гидротехник иншоотларида, йўл қурилишида асфалт-бетон ва юқори сифатли намдан ҳимоялаш ишларида, шунингдек, томбоп ўрама материаллар ишлаб чиқаришда маҳаллий битумсимон материаллар ишлатилмоқда.
Марказий Осиё йўл қурилиш илмий текшириш институти томонидан 1940-1948 йилларда ясси томларни сувашга қулай бўлган бир қанча битумли таркибларни қурилишда қўлладилар. Бундай таркиблар "совуқ" ва "иссиқ" қоришма сифатида ишлатилади. "Совуқ" қоришма тайёрланганда боғловчи модда сифатида битум суви (емулсияси) ишлатилса, "иссиқ" қоришмада битум 100-120⁰С ҳароратда эритилиб тўлдиргичлар билан араштирилади. Қурувчилар учун таклиф этилган "совуқ" ва "иссиқ" намдан ҳимояловчи қоришма таркиби 28 - 30 - жадвалларда келтирилган.
Қишлоқ йўллари учун қулай бўлган суюқ битум, тупроқ ва шағал аралашмаларидан ишланган қоришмалар ҳозирга қадар кенг ишлатилмоқда. Жарқўрғон нефтидан ишланган суюқ битумли қоришмалар таркиби 30-жадвалда келтирилган.