1-мавзу. Боғловчи моддалар р е ж а

Гипс боғловчи моддалар
Гипс боғловчи моддалар – бу кукунсимон минерал модда бўлиб, у асосан сувли сулфат калцийни дегидратациясидан хосил бўлган маҳсулотдир. Дегидратация –материалдаги кимёвий ва физик бириккан сувларнинг аста-секин йўқолиши ва ундаги моддаларнинг парчаланишидир.
Гипс тошини, асосан, айланма хумдонларда, бугланиш қозонларида ёки автоклавларда пиширилади.
Амалда гипсни қозонларда пишириб олиш усули кенг таркалган. Пўлат цилиндр ва тикка укка урнатилган коргичдан иборат бўлган қозонга кукун килиб туйилган гипс солинади. Қозоннинг диаметри буйлаб тўртта иситгич қувур ўтказилган. Улар солинаётган хом ашё гипсни пиширади ва тайёр маҳсулот қозон тагидаги ғалвир оркали гипс йиғувчи хонага тушади. Икки молекула суви бўлган калций сулфатини 120 - 180⁰С да қиздирганда у ўз хусусиятини узгартиради ва таркибидаги сув аста-секин йўколиб, дегидратацияланади. Бунда гипс тоши 1,5 молекула сувни йўқотиб, ярим молекула сувли гипсга айланади, бу эса қуйидаги реакция билан ифодаланади:
СаSО₄ 2Н₂О = CаSО₄ 0,5Н₂О + 1,5Н₂О
Пишириш жараёнининг даври ва ҳароратига қараб ҳар хил турдаги пиширилган гипс бўлади:
β- яримгидрат (қуруқ мухитда 120-180^оС ҳароратда хосил бўлади, одатда айланма хумонларда ва катта қозонларда пишириб олинади, маркаси Г-2-Г-7);
α- яримгидрат (сувли мухитда 80-180^оС ҳароратда хосил бўлади, одатда автоклавда пиширилади, маркаси Г-10-Г-25).
150^оС дан юқори ҳароратда қуруқ мухитда пиширилганда кристаллсимон β- яримгидрат хосил бўлади, унда толасимон, ёрикли юзалари кўпрок бўлади. Қурилишда ишлатиладиган гипс боғловчи моддалар асосан β - яримгидратдан иборат бўлади, таркибида огирлиги бўйича 1% гача сув бўлиши мумкин. У тез сувни шимиш ва қотиш хусусиятига эгадир.
Қолипбоп гипс (α - яримгидрат) яхши кристалланган тузилишга эга бўлади, лекин қотишини бошлаш даврида жараён секинрок боради.
Гипс тошини 350-800^оС ҳароратда пиширилганда, ундан ангидрит СаСО₄ ҳосил бўлади. У таркибига активатор (котириш хусусиятини оширадиган) модда қўшилгандагина қотиш хусусиятига эга бўлади (активаторлар - калий сулфат, натрий сулфат, рух сулфат ёки алюминий сулфат огирлигидан 3% миқдорида, хамда портландсемент ёки калций оксид огирлигидан 5% миқдорида қўшилади).
Қиздириш вақтида ҳарорат 600^оС дан ошганда калций сулфатни парчаланиши бошланади:
СаSО_{4 =} CаО + SО₂ + 1/2О₂
Ҳосил бўлган модда эстрих-гипс дейилади, уни таркибида CаСО₄дан ташкари калций оксиди хам хосил бўлади. У жуда юқори мустахкамликка эга бўлади ва 19 Мпа дан кўп бўлиши мумкин.