1-mashg’ulot Ishlab chiqarish xarajatlari to’g’risida tushuncha

 
2. Mahsulot tannarxiga kiritiladigan xarajatlar
Tannarxda korxona ishlab chiqarish faoliyatining sifat ko’rsatkichlari - 
ishlab chiqarish resurslaridan foydalanish samaradorligi, ishlab chiqarish 
texnologiyasi va mehnatni tashkil etish darajasi, korxonani tejamkorlik bilan va 
oqilona yuritish omillari, mahsulot ishlab chiqarishni yuksaltirish sharoitlari o’z 
aksini topadi. 
Maxsulot tannarxini hisoblashdan ko’zda tutilgan asosiy maqsad - uni ishlab 
chiqarishga sarflangan haqiqiy harajatlarni tegishli hujjatlarda o’z vaqtida, to’liq va 
ishonchli aks ettirish hamda moddiy, mehnat va moliyaviy resurslardan 
tejamkorlik asosida, oqilona foydalanish ustidan nazorat o’rnatishdir. 
Mahsulot tannarxi korxona harajatlari tushunchasidan farq qiladi. 
Korxonaning mahsulot ishlab chiqarish, sotish va boshqa moliyaviy-xo’jalik 
faoliyati natijasida yuzaga keladigan barcha harajatlari mahsulot tannarxiga 
kiritilmaydi. Mahsulotgning (ishning, hizmatning) ishlab chiqarish tannarxiga uni 
bevosita ishlab chiqarish bilan bog’liq bo’lgan harajatlar kiritiladi. Ularga 
quyidagilar tegishli bo’ladi: 
• bevosita moddiy harajatlar; 
• bevosita mehnat harajatlari; 

---

• ishlab chiqarish xususiyatiga ega bo’lgan bilvosita ustama harajatlar. Bu 
harajatlarning ko’pchiligini naturada, ya’ni dona, kg, metr va boshqa ko’rinishlarda 
hisobga olib borish va rejalashtirish mumkin. Ammo, mahsulot ishlab chiqarishga 
sarflangan barcha harajatlarni birgalikda hisobga olish uchun ularni yagona 
o’lchov birligiga - qiymat-pul ko’rinishiga keltirish talab etiladi. 
Ayrim turdagi ishlab chiqarish harajatlarini yaratilayotgan mahsulot 
tannarxiga to’g’ridan-to’g’ri kiritish mumkin. Unga ishlab chiqarishdagi 
ishchilarning ish haqini va iste’mol qilingan moddiy resurslar sarfini kiritish 
mumkin. Bunday harajat turlari bevosita ishlab chiqarish harajatlari deb yuritiladi. 
Ikkinchi bir harajat turlari bir necha xil mahsulot etishtirish jarayonida 
ishtirok etishi tufayli (masalan, bir necha xil ekinlarga o’g’it tashigan traktor 
amortizatsiyasi) ularga ketgan harajatlarni shu maxsulotlarni ishlab chiqarishdagi 
ishtirokiga mutanosib taqsimlashga to’g’ri keladi. Bunday harajatlar bilvosita 
ishlab chitsarish harajatlari yoki ishlab chiqarishga tegishli ustama harajatpar deb 
yuritiladi. 
Mahsulot tannarxi bir turdagi mahsulotni bevosita va bilvosita ishlab 
chiqarish harajatlarini shu mahsulot miqdoriga bo’lish orqali topiladi: