1-ma’ruza Texnik tizimlarda axborot texnologiyalari faniga kirish. Akt komponentlari. Texnik tizimlarda aktning asosiy funksiya va vazifalari. Axborot texnologiyalari axborot tizimlarni tavsifi,ularni toifasi

Mini  kompyuterlar:  foydalanuvchilarga  ma’umotlarni  saqlah,  soda  madalalarni  yechish 

imkonini beradi. 

 

Kompyuter tizimlari arxitekturasi 

---

 

 

   Kompyuter  tizimi  modulli  strukturadan  iborat.  Tizimda  har  bir  qurilma  ucun  qurilmalar 

nazoratchisi  deb  nomlanuvchi  maxsus  boshqarish  qurilmasi  mavjud.    Barcha  modullar  tizim 

shinasi(system  bus)  orqali  bog’langan.  Har  bir  nazoratchi  ishini  drayver  boshqaradi.  Drayver 

amaliyot tizimining bir qismi hisoblangan maxsus dasturdir.     

Markaziy  protsessor –  kompyuter  tizimi  buyruqlarini  bajaruvchi  qurilma.  Zamonaviy 

kompyuterlarda u ko’p toshli bo’ladi, yani uning  tarkibida umumiy xotirada parallel ishlovchi 

2tadan 32tagacha toshli protsessorlar bo’ladi.  

Operativ xotira – qayta ishlanuvchi ma’lumotlarni saqlovchi qurilmadir.  Xotira hajmi – 1 – 16 

gigabayt  va  undan  katta;  kam  hajmli  xotirani  ishlatish  tavsiya  etilmaydi.  Xotiraning  taktli 

chastotasi– 667 MHz – 1.5 GHz.  

Tizimli shina  – kompyuterning barcha modullari ulangan qurilmadir Shinaning taktli chastotasi 

– 1 – 1.5 GHz. Odatda PCI (Peripheral Component Interconnect) turdagi shinalar ishlatiladi. 

Unga  protsessor,  xotira,  disklar,  printer,  modem  va  boshqa  tashqi  qurilmalar  ulanadi.             

Portlar–  kompyuterga  tashqi  qurilmalarni  ulovchi  qurilma.    Har  bir  port  o’zining  nazoratchisi 

hamda drayveriga ega. 

Ko’p hollarda USB (Universal Serial Bus) porti ishlatiladi. USBportiga   turli qurilmalar ulanishi 

mumkin.  Bunda  kompyuterni  o’chirish  talab  etilmaydi.  USBning    turli  tezlikda  ishlovchi  bir 

nechta  standarti  bor.  Eng  ko’p  tarqalgani  port  tezligini  sekundiga  240-260  megabit  bo’lishini 

ta’minlovchi USB2.0.  

Kompyuter tizimlarining ishlash jarayoni.Qurilmalar holati jadvali 

 

Amaliyot tizimi qurilmalar holatining jadvalini saqlaydi. Jadvalda har bir har bir qurilmaga mos 

element, qurilma turi, manzili, holati keltiriladi.  

Quyida sinxron va asinxron kiritish va chiqarish arxitekturasi keltirilgan. 

 

4 rasm.  Sinxron va asinxron kiritish va chiqarish arxitekturasi 

 

Xotira tuzilmasi 

---

Xotira  funktsiyasini  bajaruvchi  texnik  vositalar  kompleksi  xotira  qurilmasi  deyiladi(XQ)

. 

XQ 

larda buyruq va berilganlar joylashtiriladi. Ular markaziy protsessorning dasturlar va axborotlarga 

murojaatini ta’minlaydi. XQ lar  quyidagi qismlarga bo’linadi: 

asosiy xotira,

 

o’ta tezkor xotira (SOZU) tashqi xotira qurilmalari. 

Asosiy xotira ikki turdagi qurilmalarni o’z ichiga oladi: operativ xotira qurilmasi va (OXQ yoki 

RAM  -  Random  Access  Memory)  va  doimiy  xotira  qurilmasi  (DXQ  yoki  ROM  -  Read  Only 

Memory).

 

OXQ  o’zgaruvchan  axborotlarni  saqlash  uchun  ishlatiladi.  Operativ  xotira 

protsessorning  hisoblash  amallarini  bajarish  jarayonida  o’z  mazmunini  o’zgartirib  turadi  va 

yozish,  o’qish  hamda  saqlash  rejimlarida  ishlaydi.  DXQ  protsessor  tomonidan  bajariladigan 

hisoblashlar  jarayonida o’zgarmasligi kerak bo’lgan, masalan, standart dasturlar va konstantalarni 

saqlaydi.          

Stekli xotira keng tarqalgan bo’lib, uning EHMdagi realizatsiyasi uchun  maxsus mikrosxemalar 

ishlab chiqilgan. Bunda operatsion sistema dasturlari yordamida stek uchun xotira qismi ajratiladi 

(IBM PC da bu maqsad uchun 64 Kbayt ). Mikroprtsessorning maxsus registri (stek ko’rsatkichi) 

doimiy ravishda stek boshi rolini bajaruvchi OX yacheykasi adresini saqlaydi. Sonni o’qish doimi 

ushbu stek boshidan amalga oshiriladi, keyin stek ko’rsatkichi stekli xotiradagi keyingi yacheykani 

ko’rsatadi (ya’ni stekning o’zi o’zgarmas bo’lib, faqat uning boshi suriladi). Stekka son yozishda 

stek  ko’rsatkichi  navbatdagi  bo’sh  yacheykaga  to’g’irlanib,  shu  adres  bo’yicha  yozish  amalga 

oshiriladi.  

Mazmun bo’yicha tanlash xotirasi adressiz hisoblanadi. Unga murojaat qidiruv tasvirini saqlovchi 

maxsus  niqob  bo’yicha  amalga  oshiriladi.  Ushbu  qidiruv  obraziga  mos  keluvchi  axborotlar 

xotiradan o’qiladi. Masalan, bunday tirdagi xotiraga turar joy to’g’risidagi axborot yozilgan bo’lib, 

qaysidir  shaxar  aholisi  to’g’risida  axborot  topish  kerak  bo’lsa,  bu  shahar  nomi  niqobga 

joylashtiriladi va o’qish buyrug’i beriladi.  

 

 

Xotira qurilmalari iyerarxiyasi. 

 

Ko’p ishlatiladigan tashqi xotiraturlar: