1-Ma`ruza. Mavzu: Metallmaslar. Vodorod. Suv. Reja. Metallmaslarning davriy jadvalda tutgan o`rni. Metallmaslarning umumiy xossalari

Fizik–kimyoviy xossalari. Oltingugurt–sariq rangli qattiq mo`rt modda. Suvda deyarli erimaydi, lekin CS<sub>2</sub> da, anilinda va ba`zi boshqa erituvchilarda yaxshi eriydi. Issiqlik va elektrni yaxshi o`tkazmaydi. Bir necha xil allotropik shakl o`zgarishlar hosil qiladi.

Oltingugurt 444,6 ⁰C da qaynab, to`q qo`ng`ir rangli bug`lar hosil qiladi. Agar ular tez sovitilsa, oltingugurtning mayda kristallaridan iborat mayin kukun hosil bo`ladi va u oltingugurt guli deyiladi.

Tabiiy oltingugurt to`rtta barqaror izotopining: ³²S, ³³S, ³⁴S, ³⁶S aralashmasidan tarkib topgan.

Oltingugurt metallar hamda vodorod bilan hosil qilgan birikmalarida (masalan Na₂S va H₂S) –2 oksidlanish darajasini namoyon qiladi. Elektronlar elektrmanfiyligi kuchliroq element atomiga berilganda yoki shunday atomga tortilganda oltingugurtning oksidlanish darajasi +2, +4 va +6 bo`lishi mumkin.

Odatdagi sharoitda qattiq oltingugurt molekulasi halqa tarzida bir-biri bilan tutashadigan 8 atomdan tarkib topadi S₈. Qizdirilganda S₈ uziladi. Yuqori haroratda zanjir bo`laklari mavjud bo`ladi: S₂ (›900⁰C), S₂↔2S (1500⁰C dan yuqori). Oltingugurt bug`larida S₈, S₆, S₄ va S₂ molekulalar orasida muvozanat qaror topadi.

Oltingugurt osonlikcha ko`pchilik elementlar bilan birikmalar hosil qiladi. U havoda yoki kislorodda yonganida SO<sub>2</sub> va qisman SO<sub>3</sub> hosil bo`ladi:

S + O₂ = SO₂ 2S + 3O₂ = 2SO₃

Qizdirilganda oltingugurt vodorod, galogenlar (yoddan tashqari), fosfor, ko`mir bilan, shuningdek, oltin, platina va iridiydan boshqa barcha metallar bilan bevosita birikadi. Masalan: S + H₂ = H₂S 3S + 2P = P₂S₃ S + Cl₂ = SCl₂ 2S + C = CS₂ S + Fe = FeS

Ishlatilishi. Oltingugurt sanoatda va qishloq xo`jaligida keng ko`lamda ishlatiladi. Qazib olinadigan oltingugurtning yarmiga yaqini sulfat kislota olishga sarflanadi. Oltingugurtdan kauchukni vulkanlashda foydalaniladi: bunda kauchukning puxtaligi va elastikligi ortadi. Oltingugurt guli (mayin kukun) holida oltingugurt tok va g`o`za kasalliklariga qarshi kurashda ishlatiladi. U o`q-dori, gugurt, shu`lalanadigan tarkiblar olish uchun ham ishlatiladi. Tibbiyotda teri kasalliklarini davolash uchun oltingugurtli surkov dorilar tayyorlanadi.