1-Ma`ruza. Mavzu: Metallmaslar. Vodorod. Suv. Reja. Metallmaslarning davriy jadvalda tutgan o`rni. Metallmaslarning umumiy xossalari

3. Vodorod xlorid va xlorid kislota.

Vodorod xlorid HCl–o`tkir hidli rangsiz gaz. U bilan nafas olinganda nafas yo`llarini yallig`lantiradi va bo`g`adi. Havodan 1,3 marta og`ir. Nam havoda «tutuydi», ya`ni havodagi suv bug`lari bilan birikib, mayda tuman tomchilarini hosil qiladi. 0 ⁰C da 1 hajm suvda 500 hajmga yaqin vodorod xlorid eriydi. Vodorod xloridning suvdagi eritmasi xlorid kislota deyiladi.

Laboratoriyada HCl NaCl ni konsentrlangan H₂SO₄ bilan o`zaro ta`sir ettirib yoki vodorodni xlorda yondirish yo`li bilan olinadi:

NaCl + H₂SO₄ = HCl↑ + NaHSO₄ H₂ + Cl₂ = 2HCl

Sanoatda ham xuddi shu usullar bilan olinadi. NaCl bilan konsentrlangan H₂SO₄ orasidagi o`zaro ta`sir reaksiyasiga asoslangan usul sulfatli usul, vodorodning xlorda yonish reaksiyasiga asoslangan usul sintetik usul deyiladi.

Ikkala holda ham olingan gaz maxsus yuttirish minoralarida suvga yuttiriladi. Gaz ancha to`liq erishi uchun gaz bilan suv bir-biriga qarama-qarshi harakat qiladi (gaz pastdan yuqoriga, suv yuqoridan pastga) va xlorid kislota hosil bo`ladi.

Xlorid kislota–rangsiz suyuqlik. Konsentrlangani tarkibida 37 % gacha HCl bo`ladi va nam havoda «tutaydi». U kuchli kislota bo`lgani uchun kislotalarning barcha xossalariga ega bo`ladi. Ko`pchilik metallar, asosli oksidlar, asoslar va ba`zi tuzlar hamda gazlar bilan reaksiyaga kirishadi.

Zn + 2HCl = ZnCl₂ + H₂↑ Fe + 2HCl = FeCl₂ + H₂↑

CuO + 2HCl = CuCl₂ + H₂O Al(OH)₃ + 3HCl = AlCl₃ + 3H₂O

AgNO₃ + HCl = AgCl↓ + HNO₃ NH₃ + HCl = NH₄Cl

Xlorid kislota gummirlangan, ya`ni ichki yuzasiga kislotabardosh rezina qoplangan sisterna va bochkalarda, shuningdek, shisha va polietilen idishlarda saqlanadi va tashiladi.

Vodorod xlorid NaCl, KCl, AgCl, ZnCl₂, BaCl₂, CaCl₂, HgCl₂, AlCl₃ kabi tuzlarni olishda, metallarni dorilashda, oziq-ovqat sanoatida va tibbiyotda ishlatiladi. Undan barcha kimyo laboratoriyalarida reagent sifatida foydalaniladi.

NaCl–(toshtuz, osh tuzi, galit) ovqatga solinadi, NaOH, Cl₂, HCl, Na₂CO₃ olishda xomashyo sifatida hamda oziq-ovqat mahsulotlarini konservalashda ishlatiladi.

KCl–kaliy xlorid, qimmatli kaliyli mineral o`g`it.

AgCl–kumush xlorid, kam eiydigan tuz, fotografiyada foydalaniladi.

ZnCl₂–rux xlorid, yog`ochni chirishdan saqlash maqsadida unga shimdirish uchun, kavsharlashda metall sirtini ho`llashda ishlatiladi.

BaCl₂–bariy xlorid, zaharli modda, qishloq xo`jaligi zararkunandalariga qarshi kurashda ishlatiladi.

CaCl₂–kalsiy xlorid, gazlarni quritishda va tibbiyotda keng ko`lamda ishlatiladi.

HgCl₂–simob xlorid, sulema, kuchli zahar, dezinfeksiyalovchi vosita sifatida, urug`larni dorilashda, terini oshlashda va organik sintezda foydalaniladi.

AlCl₃–alyuminiy xlorid ko`pincha organik sintezlarda katalizator sifatida foydalaniladi.