1-ma’ruza Mavzu: Hayotiy faoliyat xavfsizligining nazariy asoslari Reja

Xavfsizlikning sistemasi

- Bu xavfsizlikning murakkab masalalarini xal qilish yo`liarini tayyorlashda va asoslashdafoydalaniladiganmetodologikchoralaryig`indisidir.

O`zarota`siribilananiqbirmaqsadgaerishtiradiganaloqadorqismlaryig`indisi - sislema deb ataladi.

Qism - (komponenl) - deganda birgina moddiy obyektdan tashqan aloqalar va bog`lanishlar ham tushuniladi. Harqanday sozlangan mashina texnik sistemasining misoli tariqasida ko`rinishi mumkin.

Tarkibiga odam ham kiradigan sistcma - ergatik sistema deb ataladi.

Ergalik sistemaning misollari "odam-mashina", "odam-mashina-atrof muhit".

Sistemalash prinsip hodisalarga o`zaro bog`liq ravishda bir dasta yoki to`plam (yig`indi) tariqasida qaraydi.

Ko`ngilsiz voqealarning paydo bo`Iish sabablarini aniqlash, ularni kamaylirishga qaratilgan tadbirlar xavfsizlik sistemasi lahlilining asosiy maqsadidir.

"Sabablar va xavflar "daraxti" - sistema tariqasida.

Har qanday sabab(lar) natijasida vujudga kelgan xavflar zarar keltiradi.

Sababsi/, chinakam (xaqiqiy) xavf ham zarar ham yo`q. Demak. xavfdan saqlanish uning kelib chiqish sabablarini bilishga asoslangan.

Sodir bo`lgan xavflar bilan sabablar o`rtasida sabab-oqibat aloqasi bor. O`z yo`lida bir sabab ikkinchi sababiy oqibatbo`libchiqadi vah.k. Shundayqilib. sabablar va xavflar zan jirsimon sislemani yaraladi. Bunday graflk ko`rinishi (tasvir) shoxli daraxtga o`xshaydi. Xorijda "Sabablar daraxti", "Inkorlar daraxti". "Xavflar daraxti" va bo`lak har xil "daraxtlar" degan lushuncha va u "daraxtlar"ni tuzish uchun kerakli raqamlar mavjud. Quriladigan "daraxtlar`Vla sabab shoxlari va xavflar shoxlari bor. Ularni o`zaro ajratib tashlash mumkin cmas. Shuning uchun xavfsizlikni tahlil etishda tuzilgan daraxtni "sabablar va xavflar" daraxti deb atash lozim.

Tahlil usuli

Xavfsizlikni ko`ngilsiz voqea ro`y berishdan oldin (aprior) yoki keyin (aposterior) tahlil etish mumkin. Har ikkalaholda qo`llaniladigan usul bevosita yoki aksincha bo`lishi mumkin.

Apriortahlilda shu sistemaga xos bo`lishi mumkin bo`lgan (yashirin) ko`ngilsiz voqealar taniab olinadi va ularni yaratuvchi bir qancha hollar to`plami tuziladi.

Aposterior tahlil esa ko`ngilsiz voqea yuz bergandan so`ng kelajakda tadbirlar ishlab chiqish. Bu ikki usul bir-birlarini to`ldiradi.

To`g`ri usulda tahlil qilishda oqibatni oldindan ko`rish uchun sabablar o`rganiladi.

Teskari usulda esa. oqibat tahlil qilinib- sabablari aniqlanadi.