1-ma’ruza Matn. Chuvalchanglar sinfi. Mavzu: Halqali chuvalchanglar tipining umumiy tavsifi va klassifikatsiyasi. Belbog‘sizlar

Teri-muskul xaltasi 
polixetalarnikiga o’xshash. Teri bir qavatli epiteliy bilan 
qoplangan. Unda shilimshiq va ba’zibir boshqa organik moddalar ishlab 
chiqaruvchi bir hujayrali bezlar ko’p bo’ladi. Teri muskullari ikki qavat. Epiteliy 
ostida halqasimon muskul tolalari qatlami uning ostida esa bo’ylama muskul 
tolalari ancha rivojlangan. 
Ovqat hazm qilish sistemasi. 
Busistema uch qismdan iborat. Oldingi ichak og’iz, 
tomoq, qizilo’ngach, jig’ildon yoki muskulli oshqozondan iborat. O’rta ichak 
oligoxetalarda orqa tomonda ichak ichiga botib kirgan burma-
tiflozolis 
hosil 
qiladi. Bu ichakning hazm qilish va so’rish yuzasini oshirishda ahamiyatlidir. 
Oligoxetalarning 
nafas olish organi
teri bo’lib, unda juda ko’p shoxlangan 
kapillyarlar bor. Yog’irdan keyin tuproqdagi teshikchalar (poralar) suv bilan to’lib, 
chuvalchanglarning nafas olishini qiyinlashtiradi. Shu sababli bunday vaqtda ular 
yer yuzasiga chiqadi.
Qon aylanish sistemasi 
yaxshi rivojlangan. Teri orqali nafas olishi tufayli, terida 
juda ko’p kapillyarlar bor. Oligoxetalarda ham orqa va qorin qon tomirlari asosiy 
hisoblanadi. Orqa tomiridan qon tananing oldingi uchiga-boshga qarab oqadi va 
qizilo’ngachni o’rab olgan maxsus tomirdan o’tib, qorin qon tomiriga qo’shiladi. 
Orqa qon tomiri qisqarib, qonni harakatga keltirgani tufayli, u “yurak”deb 
yuritiladi. 
Qorin tomondagi qon tomirida qon tananing old tomonidan orqa tomonga qarab 
oqadi. U o’z yo’lida ichki organlarga va teriga mayda qon tomirlari chiqaradi. Teri 
va ichki organlardagi qon ancha murakkab yo’l bilan halqali tomirlar orqali 
qaytadan orqa tomondagi qon tomiriga o’tadi. 
 
Ajratish sistemasi
murakkab tuzilgan metanefridiylardan iborat va ular 
polixetalarning ajratish sistemasiga juda o’xshash bo’ladi. Oligoxetalarda 
shuningdek ekskretor (bo’shanish) jarayonida 
xloragogen
deb ataluvchi maxsus 
hujayralar ham ajratishda muhim rol o’ynaydi. 

---

Nerv sistemasi 
ancha murakkab va progressiv tuzilgan. Uning muhim qismini juft 
tomoq usti gangliysi yoki bosh miya tashkil etadi. Bosh miyadan tomoqni o’rab 
olgan va uning ostida bir-biri bilan tutashadigan bir juft tomoq oldi komissuralari 
ketgan. Tomoq oldi komissuralardan butun tana bo’ylab cho’zilgan ikkita qorin 
nerv tomiri ketadi. Juft nerv tugunlari ma’lum darajada differensiallanib, 
ko’ndalang komissuralarga qo’shiladi va qorin nerv zanjirini hosil qiladi.