1-Maruza Kirish

 
13.1. Gruntlarda kuchlanishlarni o’lchash 
 
Grunt va zaminlar h’olatini o’rganish uchun inshootga beriladigan tashqi 
tasirlar  natijasida    grunt  va  inshoot  zaminida  vujudga  keladigan  kuchlanishlar, 
deformatsiyalar,  kovaklardagi  bosim,  gruntning  fizik-mexanik  va  filtratsion 
xarakteristikalarini aniqlash talab etiladi. 
 
 
Gruntning  kuchlanish  h’olati  grunt  skeleti  zarrachalari  orasidagi  o’zaro 
tasir  kuchi,  skelet  zarrachalarining  ichki  kuchlanishlari  h’amda  grunt 
kovaklaridagi  suv  bosimi  kabilarning  yig’indisi  sifatida  aniqlanadi.  Gruntdagi 
kuchlanish h’olati tushunchasi malum darajada chekli, ammo kichik bir zonaga 
taaluqlidir.  Agar  mazkur  zonada  kuchlanishlarning  istalgan  mustaqil  olti 
komponenti  (masalan,  olti  yo’nalishdagi  yuzalarda  olti  qiymatga  ega  bo’lgan 
normal kuchlanishlar) malum bo’lsa, zonadagi kuchlanish h’olati batamom aniq 
deb qaraladi. 
 
Gruntdagi  kuchlanishlar  tekshirilayotgan  zonaga  o’rnatilgan  datchik 
(uzatgich)lar  orqali  o’lchanadi.  Datchikning  deformatsion  xarakteristikalari 
gruntning  deformatsion  xarakteristikalariga  qancha  yaqin  bo’lsa,  o’lchov 
natijalarishuncha  aniq  bo’ladi.  Biroq  gruntning  deformatsion  xarakteristikalari 
ko’p omillarga bog’liq; bular ichida namlik, zichlik va  kuchlanish h’olatlari – 
asosiylari  sanaladi.  Gruntga  o’rnatilgan  datchikning  mexanik  xarakteristikalari 
muh’itnikidan  farq  qilsa,  atrof  zonada kuchlani shlar  kontsentratsiyasi vujudga 
kelishiga  sababchi  bo’ladi,  bu  esa  o’z  navbatida  izlanayotgan  kuchlanishlar 
aniqligiga putur etkazadi. 
 
Agar  gruntning  h’ajmiy  (fazoviy)  kuchlanish  h’olatini  aniqlash  lozim 
bo’lsa,  u  h’olda  normali  (2)  turli  tomonga  yo’naltirilgan  bir  necha  datchik  (1) 

---

o’rnatiladi (13.1 – rasm). Bunda datchiklar bir o’q bo’ylab (13.1 – rasm,  a) yoki 
fazoviy h’olatda  (13.1 – rasm, b)  joylashtirilishi mumkin. 
Masul  inshootlar  ishini  o’rganishda  o’lchov  asboblarini  joylashtirish  loyih’asi 
tuziladi.  Bunda  simlarni  o’tish  yo’llari,  kommutatorlar  va  qayd  etuvchi 
asboblarning o’rni aniq ko’rsatilinadi. Loyih’ada bajariladigan barcha ishlarning 
ketma-ketligi aks etgan bo’ladi va u inshoot loyih’asining bir qismi h’isoblanadi. 
İshonarli  natijalar  olish  uchun  o’lchov  zonalarida  gruntning  yotqizish    va 
zichlashtirish usuli bir biridan farq qilmasligi lozim. Datchiklar nazorat zonasiga 
grunt  yotqizish bilan  bir paytda  joylashtirilishi  zarur.  Datchiklar  o’rnatiladigan 
joydan grunt namunasi olinadi, keyin tajriba yo’li bilan gruntning fizik-mexanik 
xarakteristikasi  aniqlanadi.  Grunt  bilan  datchik  deformatsiyalarini  bir  xil 
qilishning  iloji  bo’lmaganligi  sababli,  datchiklarning  parametrlarini  shunday 
tanlash  kerakki,  gruntdagi  kuchlanishlarni  talab  etilgan  aniqlikda  o’lsash 
imkonini bersin.