1-Маъруза Kirish. Jamiyatning ilmiy-texnikaviy taraqqiyotida,energetikani roli,Jaxon va respublikamizda energiya resurslaridan foydalanish. O‘zbekistonda elektr energetikasining rivojlanish tarixi

Atom elektr stantsiyasi
Tushunchalarning ikkinchisi, bu elektr tarmoq tushunchasidir. Elektr tarmoq deb, elektr stantsiyaning elektr qismi, elektr majmuasiga aytiladi. .

R asm 1a

Rasm 2

Tushunchalarning uchinchisi – elektr stantsiya – elektr energiyasi va issiqlik ishlab chiqaradigan uskunalar majmuasi.

To`rtinchisi – elektr podstantsiya–elektr energiyasi kuchlanishini o`zgartiradigan va taqsimlanadigan uskunalar.
Beshinchisi – elektr uzatish yo`llari (EUY, LEP) elektr energiyasini uzatish uchun ishlatadigan simlar yoki kabellar sistemasi. Elektr tarmoqlar quyidagi vazifalarni ta’minlash lozim:
A) Iste’molchilarni uzluksiz, yuqori ishonchlilik elektr ta’minlash.
B) Elektr energiyasini davlat qabul xilgan andozalar asosida yuqori sifatini ta’minlash.
V) Barcha elektr qurilmalarning iqtisodiy rejimda ishlash imkoniyatini ta’minlash, ya’ni elektr energiyasini energiyaning boshqa turlariga (mexanik, issiqlik, yoruѓlik energiyasiga) o`tkazganda isrofni kamaytirish, elektr energiyasini tejash

G) Personal uchun xavfsizlik va qulaylik yaratish, tarmoqlarining ishonchligiga qo`yiladigan talab va shartlar iste’molchilarning xarakteriga boѓliq. Mana shu nuqtai nazardan barcha iste’molchilar kategoriyalarga bo`linadi:

1-kategoriya. Elektr ta’minlashning buzilishi natijasida odamlarning hayotiga xavf tuѓiladi, murakkab texnologik jarayonlarning buzilishi katta iqtisodiy ziyonga olib keladi (kimyoviy, metalurgiya zavodlari, meditsina jarroqlik xonalari va qokazo).
2-kategoriya. Elektr ta’minlashning uzilishi natijasida texnologik qurilmalarning buzilishi, maxsulot ishlab chiqarishning to`xtalishi natijasida katta ziyonga olib kelishi, shaxarlarda elektr ta’minlash buzilishiga olib keladigan iste’molchilar.
3–kategoriya. 1- va 2- kategoriyalarga kirmagan iste’molchilar kiradi.
Birinchi kategoriyadan alohida iste’molchilar ajratiladiki, bu iste’molchilarning elektr ta’minlashi buzilishi butun mamlakat uchun katta ziyon yetkazadi. Masalan, Navoiy, Horovulbozordagi va boshqa bir qator ob’ektlar. Xar bir davlat, xissadorlik jamiyat, shaxsiy ishlab chiqarish ob’ektlari, elektr ta’minlash nuqtai nazardan kategoriyalarga bo`linadilar, Davlat andozalari asosida elektr ta’minlashni loyixalashtirishda ob’ektni kategoriyaga asoslanib bir, ikki yoki uch manbadan elektr ta’minlanadi. Masalan, Horovulbozor NKZ uch tomondan: Buqoro, Horako`l va Ko`kdumaloq mustaxil podstantsiyalaridan uchta 220 kV EUI bilan elektr ta’minlanadi. Bundan tashxari NKZda avtomatik ravishda ishga tushadigan dizel- generator qurilmasi borki, agar uch tomondan elektr ta’minlash uzilsa, bu qurilma darxol ishga tushib elektr ta’minlaydi. Elektr tarmoq EUY podstantsiya va taqsimlash uskunalarining majmuasi keyingi boblarda bu tushunchalarni batafsil ko`rib chihamiz.
Ko`mir. Ko`mirdan issiqlik energiyasini ishlab – chiqarish ya’ni elektr stantsiyalarda undan yoqilg`i sifatida foydalanish bir qator ekalogik muamolarga sabab bo`ladi, chunki ko`mir atrof muhitni gaz yoki mazutga nisbatdan ko`proq, oltingugurt va kul bilan ifloslantiradi. Lekin yer yuzida ko`mirning zahiralari neft va gazga nisbatdan 3 marotaba ko`p bo`lgani uchun, oqirgi yillarda bu yoqilg`ini IES da ishlatilishi butun dunyoda ko`payapti. Ya’ni gazni IES da ishlatish nobudgarchilik hisoblanadi, chunki gazdan mato va ko`p turli polietilen quvur, idishlar va boshqa buyumlar ishlab chiqarilishi mumkin.
Butun dunyo, shu jumladan O`zbekiston ham ko`mirni qazib olish va IES da foydalanishni foizini ko`paytirdi. Hozirgi vaqtda O`zbekiston Resppublikasida yalpi ishlab chiqaradigan eletkr energiyasi 86,7 % gazda, 4,7 % ko`mir bo`lsa IES da 2010 yilga borib gazdan foydalanish 71,1 % ga kamayishi va ko`mirdan foydalanish 15 % gacha ko`payishi ko`zda tutilgan. O`zbekiston Resppublikasida Angen, Boysun, ko`mir konlari mavjud.
O

`zbekiston Resppublikasida 30 ta GES Lar mavjud bo`lib ularda quvvati 1700 MVt ga teng bo`lagan elektr ‘energiyasini ishlab chikaradi