1-Ma`ruza. Kirish. Hayotiy faoliyat havfsizligini ta’minlash asoslari. Reja

Faoliyat xavfsizligini ta’minlash tamoyillari, uslublari.
Printsiplarning ahamiyati haqida frantsuz filosof-materialisti Gel`vetsiy (1715-1771) shunday yozgan: “Ayrim printsiplarni bilish ayrim omillarni bilmaslikni oson to`ldiradi”. Printsiplar va uslublar ma`lum miqdorda o`zaro bog`liqdir. Xavfsizlikni ta`minlash vositalari - bu printsip va uslublarning konstruktiv, tashkiliy, iqtisodiy, moddiy aniq ro`yobga chiqishidir. “Printsip – uslub – vosita” xavfsizlikni ta`minlashning logik bosqichlaridir. Ularni tanlash faoliyatning aniq sharoitiga, xavf darajasiga, bahosiga va boshqa ko`rsatgichlarga bog`liq bo`ladi.

• 
  Printsip – bu g`oya, fikr, asosiy bosh tushunchadir.
  
• 
  Uslub – bu yo`l, maqsadga erishishning usulidir.
  
• 
  Printsiplar va uslublar ma`lum miqdorda o`zaro bog`liqdir.
  
• 
  Xavfsizlikni ta`minlash vositalari - bular keng ma`noda aytiladigan bo`lsa, printsip va uslublarning konstruktiv, tashkiliy, iqtisodiy, moddiy aniq ro`yobga chiqishidir.
  

Xavfsizlikni ta`minlash printsiplari ularni amalga oshirish belgilariga qarab shartli ravishda 4 ta sinfga bo`linadi:

• 
  Yo`naltiruvchi,
  
• 
  Texnik,
  
• 
  Tashkiliy,
  
• 
  Boshqaruv
  

Yo`naltiruvchi printsiplar - o`zida xavfsiz echimlarni topuvchi yo`nalishni aniqlovchi metodologik va ma`lumot bazasi bo`lib xizmat qiluvchi, asos soluvchi g`oyalarni taqdim etadi.
Bunga quyidagi printsiplar kiradi:

• 
  operatorning aktivligi,
  
• 
  faoliyatni gumanizatsiyalashtirish,
  
• 
  strukturani o`zgartirish,
  
• 
  operatorni almashtirish,
  
• 
  sinflashtirish,
  
• 
  xavfni bartaraf qilish,
  
• 
  tizimiylik,
  
• 
  xavfni kamaytirish va boshqalar.
  

Texnik printsiplar- xavfli omillarning ta`sirini bevosita oldini olishga yo`naltirilgan. Texnik printsiplar fizik qonunlarni ishlatishga asoslangan.

• 
  Bunga quyidagilar kiradi:
  
• 
  blokirovkalash,
  
• 
  vakuumlashtirish,
  
• 
  germetizatsiyalash,
  
• 
  masofadan boshqarish,
  
• 
  kompressiyalash,
  
• 
  mustahkamligini oshirish,
  
• 
  nozik qism elementini kiritish,
  
• 
  ekranlashtirish,
  
• 
  va boshqalar.
  

Tashkiliy printsiplarga- xavfsizlik maqsadida mehnatni ilmiy tashkil qilish qoidalarini amalga oshiruvchi printsiplar kiradi.
Bularga:

• 
  vaqt bo`yicha himoyalash,
  
• 
  ma`lumot berish (to`plash),
  
• 
  zahiralash,
  
• 
  me`yorlash,
  
• 
  xizmatchilarni tanlash,
  
• 
  ketma-ketlik,
  
• 
  ergonomik,
  
• 
  mehnatni ratsional tashkil qilish,
  
• 
  va boshqalar kiradi.
  

Boshqaruv printsiplari - xavfsizlikni ta`minlash jarayonining alohida bosqich va etaplari orasida o`zaro bog`lanish va munosabatlarni aniqlovchi printsiplarga aytiladi.
Bularga:

• 
  tenglashtirish (o`xshatish),
  
• 
  nazorat qilish,
  
• 
  teskari bog`lanishlik,
  
• 
  javobgarlik,
  
• 
  rejalashtirish,
  
• 
  rag`batlantirish,
  
• 
  boshqaruv,
  
• 
  samaralik,
  
• 
  va boshqa printsiplar kiradi.