1-ma’ruza. Kirish. Fanni o‘qitish va maqsadlari. Kinematika asoslari

tekis 
harakat
deyiladi; aks holda harakat 
o‘zgaruvchan harakat
deyiladi. O‗zgaruvchan harakatda 
tezlik o‗zgarishini xarakterlash uchun 
tezlanish
deb ataluvchi fizik kattalik kiritiladi. Moddiy 
nuqtaning tezligi 

t
vaqtda

= 

2
- 

1
ga o‗zgarsa, uning tezlanishi 
2
2
0
dt
r
d
dt
r
d
dt
d
dt
d
t
im
a
t






















(2.7) 
ifoda bilan aniqlanadi. Demak, 
tezlanish - 
moddiy nuqta tezligining vaqt birligi davomida 
o‗zgarishini xarakterlaydigan vektor kattalik bo‗lib, u tezlik vektoridan vaqt bo`yicha olingan 
birinchi tartibli hosila yoki radius vektoridan vaqt bo`yicha olingan ikkinchi tartibli hosila tarzida 
ifodalanadi.
 
Moddiy nuqtaning to‘g‘ri chiziqli harakati 
To‗g‗ri chiziqli harakatda trayektoriya to‗g‗ri chiziqdan iborat bo‗ladi. Moddiy nuqtaning 
to‗g‗ri chiziqli harakatini
1) to‗g‗ri chiziqli tekis harakat; 
2) to‗g‗ri chiziqli o‗zgaruvchan harakat ko‗rinishlarida ko‗rib chiqaylik. 
O‗zgarmas tezlik bilan bo‗layotgan harakat (

=const
) 
tekis harakat
deb ataladi. 
Moddiy 
nuqtaning to‘g‘ri chiziq bo‘ylab har qanday teng vaqtlar oraliqlaridan bir xilda ko‘chishiga 
to‘g‘ri chiziqli tekis harakat deb ataladi.
 
t
S




(2.8) 
Moddiy nuqta harakati to‗g‗ri chiziqli bo‗lgani uchun koordinatalar o‗qini mana shu 
to‗g‗ri chiziq bo‗ylab yo‗naltirish kerak. Bu o‗qni 
X
bilan belgilaylik. Moddiy nuqta tezligining 
vektori ham ko‗chish vektori ham mana shu o‗q bo‗ylab yo‗naladi, 
S

va 
t



vektorlar teng 
bo‗lgani sababli ularning x o‗qidagi proyeksiyalari ham teng bo‗ladi, ya‘ni 
t
S
x
x



(2.9) 
S
x
va 

x
o‗rniga S
va 

deb yozish mumkin. U holda to‗g‗ri chiziqli