1-Ma`ruza. Gidravlika fanining predmeti. Suyuqliklar to’g’risida asosiy tushunchalar. Suyuqliklarning muvozanat va harakat qonunlarini hamda bu qonunlarning texnikaning turli soxalariga tatbiq etilishini o’rganuvchi fan

3.Elementar oqimcha ko`ndalang kesimi cheksiz kichik bo’lgani uchun bu kesimdagi barcha nuqtalarda suyuqlik zarrachalarining tezligi o’zgarmasdir.



3- rasm. Harakat kesimi.

Elementar oqimchaning harakat kesimidan vaqt birligida o’tayotgan suyuqlik miqdoriga uning sarfi deyiladi. Elementar oqimchaning sarfini hisoblash uchun tezlik uni harakat tezligi yuzasiga ko’paytiramiz.

Bu miqdorni soddalashtirib, elementar sarf deb ham atash mumkin.

Nazorat savollari

1. Absalyot bosim qanday aniqlnadi. Formulasini yozib ko’rsating.

2. Atmosfera bosima nima?

3.Manometrik bosimni boshqacha qanday atsh mumkin.

4 .Suyuqlikning pezometrik balandligi nima?

5 ..Gidrostatik bosim deb nimaga aytiladi?

Tayanch iboralar Absolyut bosim, ortiqcha bosim, atmosfera bosim, manomatrik bosim, pezometrik balandlik, vakuummetrik bosim, gidrostatik bosim, pezometr, manometer, suyuqlik manometri, diffeensial manometer, vakuummetr, mikromanometr, mexanik asbob, prujinali manometr, membranali manometer.
7 ma`ruza. Suyuqlik oqimi, uning harakat kesimidagi sarfi.

I. Suyuqlik oqimi, uning harakat kesimidagi sarfi.

II. O’rtacha tezlik.

Suyuqlik oqayotgan soxaning kesim yuzasi S ni elementar yuzalarga ajratish mumkin (4 - rasm). S yuzadan oqib o’tayotgan suyuqlikni oqim deb atasak, u cheksiz ko’p elementar oqimchalardan tashkil topgan bo’ladi va har bir elementar oqimchada suyuqlik tezligi boshqa elementar oqimchalardagidan farq qiladi.Elementar oqimchalardagi kabi, oqimning barcha oqim chiziqlariga tik bo’lgan yuza oqimning harakat kesimi deyiladi.

Suyuqlik sarfi deb, vaqt birligida oqimning berilgan harakat kesimi orqali oqib o’tayotgan suyuqlik miqdoriga aytiladi. Sarf Q harfi bilan belgilanadi va larda o’lchanadi. Elementar yuza bo’yicha sarf bilan, birlik yuza bo’ycha sarf bilan belgilanadi.

4 - rasmda trubadagi (a) va kanaldagi (b) oqimlar uchun tezlik epyralari keltirilgan. Rasmdan ko’rinib turibdiki, tezlik suyuqlik oqayotgan idish devorlarida nolga teng bo’lib devordan uzoqlashgan sari orta boradi.

Trubada tezlikning eng katta qiymati uning o’rtasida, kanalda erkin sirtga yaqin sirtga yaqin erda bo’ladi. Ixtiyoriy elementar oqimchalardan tashkil topgani uchun elementar sarflar yigindisi butun oqimning sarfi integral ko’rinishda ifodalanadi:

(1)

Bu erda - harakat kesimi; - harakat kesimining elementar oqimchaga tegishli kismi.

O’rtacha tezlik deb, shunday tezlikka aytiladiki, suyuqlik zarrachalarining hammasi shu tezlik bilan harakatlanganda bo’ladigan sarf haqiqiy harakat vaqtidagi sarfga teng bo’ladi, 3 - rasmlarda (a, b) haqiqiy tezlik epyurasi punktir chiziq bilan belgilangan bo’lib, punktirli strelkalarning uchini birlashtiradi. O’rtacha tezlik  harfi bilan belgilanadi va sarfni harakat kesimiga bo’lish yo’li bilan topiladi:

(2)

Bu holda suyuqlik sarfi o’rtacha tezlik orqali quyidagicha ifodalanadi:

(3)

Harakat kesimi va suyuqlik harakat qilayotgan soxa uchun umumiy bo’lgan chiziq xo’llangan perimetr deyiladi va  harfi bilan ifodalanadi.

Harakat kesimining xo’llangan perimetrga nisbati gidravlik radius deb ataladi:

Silindrik trubalar uchun bo’lgani sababli gidravlik radius diametrning to’rtdan biriga teng:

Nosilindrik trubalar uchun gidravlik radius tushunchasidan foydalanib, ekvivalent diametr kiritiladi. Ekvivalent diametr gidravlik radiusning to’rtga ko’paytirilganiga teng: