Reja: Absolyut, manometrik bosimlar

_{Absolyut, manometrik, vakuumometrik va atmosfera bosimlari.} Bosim o’lchov birliklari
Reja:

1. 
   Absolyut, manometrik bosimlar
   
2. 
   Atmosfera bosimlari.
   
3. 
   Bosim o’lchov birliklari
   

^Syuqlikdagi ihtiyoriy nuqtaning (gidrostatikaning asosiy tenglamasi yordamida aniqlangan) ^{bosimi r shu nuqtaning absolyut bosimi deb ataladi. Suyuqlikning erkin sirtidagi bosimi р}0 ^erkin sirtidagi absolyut bosimdan iborat. h esa suyuqlik ustuning nuqtadagi bosimidan iborat. Usti yopilmagan idishlarda, suv sig’imlarida suyuqliklarning erkin sirtiga ta‘sir qiluvchi bosim ^{atmosfera bosimi deb ataladi va р}а ^{harfi bilan belgilanadi.}
Bu holda absolyut bosim (4) tenglama orqali quyidagicha aniqlanadi:

2
p  p    h (13)
Agar suyuqlikdagi biror nuqtaning bosimi atmosfera bosimidan katta bulsa, (13)
^{tenglamaning oxirgi hadi manometrik bosim р}м ^{deb ataladi:}

p_м    h  p  p₂
(14)

Manometrik bosim absolyut bosim bilan atmosfera bosimining ayirmasiga teng b¢lgani uchun uni ortiqcha bosim deb ham atash mumkin.
Manometrik bosim absolyut bosimning miqdoriga qarab har xil qiymatiga ega b¢ladi,

^{masalan: р=р}а ^{bulganda р}м^=0;
р  
bulganda
р_м  
ya‘ni manometrik bosim 0 bilan 

urtasidagi barcha qiymatlarni qabul qilishi mumkin.
^{Agar suyuqlikdagi biror nuqtaning absolyut bosimi atmosfera bosimidan kichik (р<р}а^{) bulsa, ularning ayrmasi vakuumetrik bosim р}в ^{ga teng buladi va suyuqlikning siyraklanish miqdorini} belgilaydi:
^рв^=ра^{-р (15)}
Vakuummetrik bosim nuqtadagi bosimning atmosfera bosimidan kamligini kursatadi va ^р=ра ^{da рв=0; р}в^=ра^{. SHunday qilib, vakuummetrik bosim 0 dan р}а ^{gacha bulgan qiymatda} buladi.
Bosim ulchash asboblari barometrlar deb ataladi. Ular atmosfera bosimni ulchash uchun muljallangan. Barometrlar atmosfera bosimiga nisbatan havoning siyraklanishini ulchaydigan vakuummetrlarga va atmosfera bosimidan ortiq bosimni ulchashga muljallangan manometrlarga b¢linadi.
Manometrlar ishlash printsipiga karab suyuklik va mexanik manometrlarga bulinadi.
Suyuqlik manometrlari qisman suv yeki simob bilan tuldirilgan U- simon naydan yasaladi. Nayning bir uchi tekshirilaetgan muhit bilan, ikkinchi uchi (ochiq qoldirib) atmosfera bilan tutashtiriladi. Eng oddiy suyuqlik manometri pezometrdir.

1. 
   Pezometrlar. Idishdagi bosim unga ulangan shisha naychada tekshirilayotgan suyuqlikning kutarilishiga qarab aniqlanadi (5-rasm). Idishdagi bosimning katta yoki ^{kichikligiga karab pezometr (shisha naycha) da suvning sathi h}n ^{balandlikka kutariladi. Tekshirilaetgan A nuqtadagi р}А ^{bosim idishning erkin sathidagi bosim bilan suv ustuni} bosimining yig’indisiga teng. Bu bosim pezometr yordamida aniqlanganda u gidrostatikaning asssiy tenglamasi yordamida quyidagicha topiladi:
   

p_A  p₂   (h  h_n )
(16)

u holda pezometrdagi suyuqlik erkin sathining balandligi bosim orqali quyidagicha ifodalanadi:

h  h₀ 
p_A  p₂



va idishdagi ortiqcha bosimga tug’ri keladigan suyuqlik ustunining balandligini kursatadi. Bunday asboblar 0,5 at dan yuqori bulmagan kichik ortiqcha bosimlarini ulchashda ishlatiladi. Haqiqatan ham 1 at ga teng bulgan bosim 10 m suv ustunining balandligiga teng. Bundan yuqori bosimlarni ulchashda juda uzun shisha naychalar ishlatish zarurati kelib chiqadi.

Bu esa noqulaylik tug’diradi.
5-расм.Пьезометр.

2. 
   Suyuqlik manometrlarida bosim simob ustuni yordamida ulchanadi (7-rasm). Bu holda simob solingan shishani idishga U- simon naycha orqali ¢lanadi. Bunda bosim ulchanaetgan idishga simobning oqib utishi va U- simon naychadagi qarshilik tusqinlik qiladi. U holda A nuqtadagi bosim idish tomonidagi qiymatlar orqali quyidagicha aniqlanadi:
   

p_A  p    h
симобли найчадаги šийматлар оркали эса
_pA  p₂   _см  h_см

bu ikki tenglikdan r ni topamiz:


_p  p<sub>2


</sub>   h_см

   h

Bunday manometrlar bir necha atmosferadan ortiq bosimi ulchashga yaramaydi
v) Defferentsial manometrlar ikki idishdagi bosimlar farqini ulchash uchun ishlatiladi (6- ^{rasm). Bosimlari р}а ^{va р}в ^{ga teng bulgan ikki idish simobli U-simon naycha orqali tutashtirilgan.} Bunda C nuqtadagi

6.-rasm. Suyuqlik manometri. 7-rasm.Differentsial monometr bosim birinchi idishdagi qiymatlar orqali quyidagicha ifodalanadi:

p_c  p_A    h
ikkinchi idishdagi bosimlar qiymatlar orqali esa

p_c  p_В    h₂   _см  h
u holda idishlardagi bosimlar farqi quyidagicha buladi:
p_A  p_B   (h₂  h₁)   _см  h
Ikki idishdagi suyuqliklar sathi teng bulganda esa va
h₂  h₁  h
p_A  p_B  ( _смм   )  h
(17)

g) Vakuummetrlarning tuzilishi xuddi suyuqlik manometrlariga uxshash bulib, ular idishdagi siyraklanish darajasini aniqlaydi
Bu holda gidrostatik bosim tenglamasiga asosan:

_p   _смм  h  p₂
(18)

P_a

buladi, bundan