1-ma’ruza «Elektr jixozlariga texnik xizmat koʻrsatish» faniga kirish. Reja

Izolyatsiya diagnostikasi
Elektr kuchlari ta’sirida izolyatsiyalovchi materiallarda murakkab jarayonlar ketadi. Dielektrik material massasida begona aralashmalar va defektlari, nam tortishi oqibatida erkin zaryadlar paydo bo’ladi va ular o’tish toki hosil qiladi, bundan tashqari unda qutblanish jarayoni ketadi va absorbtsiya toki yuzaga keladi. Uchinchidan atom qatlamlarining deformatsiyasi va siljishi oqibatida siljish toki hosil bo’ladi. Bu jarayonlarni ko’rib chiqish uchun izolyatsiya materialini almashinish sxemasidan foydalanamiz (4.1-rasm).
SHu yerda izolyatsiyalovchi materialdan o’tayotgan tokning o’zgarish dinamikasi ko’rsatilgan (doimiy kuchlanishda). CHizmadan ko’rinib turibdiki, absorbtsiya toki qutblanish jarayoni oxirida so’nib boradi. O’tish toki esa doimiy bo’lib qoladi. Siljish toki juda tez so’nadi va hisobga olinmaydi. Toklar yig’indisi so’nuvchi xarakterga ega bo’ladi.
Izolyatsiyaning haqiqiy qarshiligini o’tish toki orqali quyidagi ifodadan aniqlash mumkin:
(4.1)
– qo’yilgan kuchlanish miqdori, V.
Tokning tashkil etuvchilarini o’lchash ancha murakkabligidan qarshilik miqdorini aniqlashda izolyatsiyadan o’tayotgan tokning 1 minutdan keyingi barqarorlashgan qiymatidan foydalaniladi. Bu paytda to’liq so’nadi va hatolik kam bo’ladi. Soz izolyatsiyalar uchun «Texnik ishlatish qoidalari» (TEK) va «Elektr jixozlarni o’rnatish qoidalari» (EUUQ) da me’yoriy qiymatlar belgilangan. Masalan elektr motor izolyatsiyasi uchun ruhsat etilgan qarshilik miqdori quyidagi ifodadan aniqlanadi:
, (4.2)
bu yerda – motorning nominal quvvati, kVt; –nominal liniya kuchlanishi, V.

4.1-rasm. Izolyatsiyani almashtirish sxemasi (a) va undan o’tadigan toklar diagrammasi (b). – dipol qutblanishida ekvivalent yo’qolishlarni ifodalaydi; – o’tish tokiga qarshilik; – dipol qutblanishda yuzaga kelgan sig’imni ifodalaydi; – elektron qutblanish sig’imi (geometrik sig’im).

Elektr jixozlar ishlatishda uning izolyatsiyasi ishchi kuchlanish, atmosfera ortiqcha kuchlanishlari, kommutatsiya jarayonlari, mexanik va issiqlik ta’sirlari, ifloslanishlar, namlik va boshqa agressiv (faol) gazlar ta’sirida bo’ladi. Natijada uning izolyatsiyalovchi xususiyatlari yomonlasha boradi. Almashinish sxemasidan (4.1-rasm) ko’rinib turibdiki, izolyatsiya sifatiga o’tish, siljish, absorbtsiya toklari, yo’qolishlar quvvati ( tarmog’ida) bog’liq bo’ladi. YAna izolyatsiyaning elektr mustahkamligi aniqlaniladi. Diagnostikaning vazifasi izolyatsiyaning haqiqiy ko’rsatkichlarini aniqlab, ularning me’yoriy qiymatlari bilan solishtirishdir. Izolyatsiyaning diagnostika uslublariga quyidagilar kiradi: izolyatsiya qarshiligini o’lchash; izolyatsiya sig’imini aniqlash; dielektrik isroflarni o’lchash; doimiy yoki o’zgaruvchan tokda oshirilgan kuchlanishda sinash. Izolyatsiya holati haqida yakuniy xulosa barcha o’lchov va sinovlar natijalari bo’yicha qilinadi. Lekin izolyatsiyaning alohida ko’rsatkichlari bo’yicha ham uning sifatiga yetarli aniqlikda baho berish mumkin bo’ladi (izolyatsiyaing namlanib qolganligi, elastikligi yo’qolganligi va hokazo). Izolyatsiyaning nam tortib qolganligini uning absorbtsiya koeffitsiyenti orqali aniqlanadi. Biror elektr jixozning, masalan elektr motorning izolyatsiyasi yuqorida ko’rib chiqilgan model shaklida bo’lsin (4.1-rasm). Agar izolyatsiya quruq bo’lsa, biz ko’rib chiqdik, toklar yig’indisi tez o’zgarib boradi (4.2-rasm).