3-MAVZU:
QADIMGI
MARKAZIY
OSIYo
XALQLARI
MA’NAVIYaTINING
ShAKLLANISh
JARAYoNLARI.
ISLOM
DINIDA
MA’NAVIYaT VA ShAXS MA’NAVIY QIYoFASINING TALQINI
Reja:
1. Jahon ma’naviyati va ma’rifati rivojiga Markaziy Osiyo xalqlarining
qo‘shgan hissasi.
2. Turkiy bitiklar. Qadimgi Sharq manbalari. Arxeologik yodgorliklar. Xalq
og‘zaki ijodiyoti va yozma adabiy meros namunalari.
3. Mustaqillik davrida diniy qadriyatlarning tiklanishi va ularning komil inson
tarbiyasidagi ahamiyati.
1. Jahon ma’naviyati va ma’rifati rivojiga Markaziy Osiyo xalqlarining
qo‘shgan hissasi
Jahon ma’naviyati va ma’rifatining rivojiga jamiki xalqlar baholi qudrat o‘z
ulushlarini qo‘shganlar.
Ammo bunda Sharq mamlakatlari, jumladan, Markaziy Osiyo
xalqlarining qo‘shgan hissasi alohidadir.
Markaziy Osiyo jahonning ilmu fan, falsafa, din, adabiyot va san’at qadimdan
rivojlangan, tarixi, ma’naviyati nihoyatda boy mintaqalardan biridir.
Bir necha ming yilliklarda shakllangan Markaziy Osiyo xalqlari milliy ma’naviyati
takomil bosqichlari mazkur o‘lkada yuz bergan madaniy rivojlanish
jarayonlari bilan
bevosita bog‘liq bo‘lib, ushbu sahnda yuz beruvchi ma’naviy hodisa sanaladi. Xalqimiz
madaniy-ma’naviy taraqqiyoti o‘ta murakkab tarixiy silsilalar, o‘zgarishlar va hodisalar
majmuini tashkil etadi.
Ana shu murakkab va ko‘p ming yillik ma’naviy takomilimiz jarayonidan asosiy
bo‘g‘inlarni ajratib olishimiz lozim. Busiz milliy ma’naviyatimiz rivojlanishi
bosqichlari
haqida fikr yuritib bo‘lmaydi.
Ko‘pgina
tadqiqotchilarning
bu
boradagi
fikrlarini
o‘rganib,
milliy
ma’naviyatimizning bir necha ming yillik tarixini besh davrga ajratib ko‘zdan kechirishni
ko‘p jihatdan maqbul bildik:
1. Islomgacha milliy ma’naviyatimiz taraqqiyoti.
2. Ilk Sharq uyg‘onish davri (IX-XII asrlar)da ma’naviyat va ma’rifat rivoji.
3. Amir Temur va temuriylar sulolasi davrida (so‘nggi uyg‘onish davri) ma’naviy-
ma’rifiy takomil masalalari.
4. Xonliklar, mustamlakachilik va qaramlik sharoitida ma’naviyat.
5. Mustaqillik va ma’naviy poklanish, ma’naviy tiklanish va ma’naviy rivojlanish
masalalari.
Bu davrlar o‘z ichiga olgan tarixiy davrlar muddatiga ko‘ra aslo teng emas. Biz
nazarda tutgan birinchi davr bir necha ming yillarni qamrab olsa, ikkinchi davr IX-XII
asrlarni, uchinchi davr XIV asrning
ikkinchi yarmi va XVI asrlarni, to‘rtinchi davr esa
XVII dan XX asrning so‘nggi o‘n yilligiga qadar bo‘lgan davrni qamrab olganligi bilan
ajralib turadi.
Mazkur mavzuda Islomgacha ma’naviyatimiz takomili, mazmuni va mohiyati haqida
fikr yuritamiz. Islomgacha bo‘lgan milliy ma’naviyatimiz va uning takomillashishi
haqidagi eng muhim manbalar guruhini to‘rtga bo‘lish mumkin. 1.Zardushtiylikning
“Avesto” kitobi va turkiy bitiklar (yozuvlar). 2. Qadim Shumer, Bobil, Ashshur,
qadim
Misr, Yunon, Hind, Xitoy manbalari va Eron shahanshohlaridan qolgan toshbitiklar. 3.
Bizning eng qadimiy ajdodlarimiz ma’naviyati va ma’rifati haqidagi ma’lumotlar
asrlardan asrlarga o‘tib hozirgacha saqlanib qolgan xalq og‘zaki ijodi namunalari: mif,
afsonalar, rivoyatlar, dostonlar va qadimiy yozuvlarda saqlanib kelayotir.
Avlodu ajdodlarimizning qadim ijtimoiy-iqtisodiy hayoti, urf-odatlari, an’analari, tili,
tarixi, madaniyati va ma’naviyatini badiiy-falsafiy jihatdan o‘ziga xos tarzda aks
ettiradigan og‘zaki ijodiyoti nihoyatda boy va xilma-xildir. Miflar, afsonalar, qahramonlar
to‘g‘risidagi
dostonlar, to‘y-hashamlarda, xalq yig‘inlarida, bayramlarda, marosimlarda,
safarlarda, mehnat jarayonida aytilgan ashula-qo‘shiq
va laparlar, marsiyalar, lirik
she’rlar, maqol va matallar, masal va topishmoqlar xalqimiz og‘zaki ijodiyoti madaniyati
va manaviyatining eng qadimgi va uzoq tarixga ega bo‘lgan sohalaridir.
Tarix qa’ridan, necha-necha o‘tmish dalg‘ovli davrlardan bizgacha eson-omon yetib
kelgan miflar, afsona va rivoyatlar, dostonlar, ertak maqol va qo‘shiqlar, yozma
yodgorliklar, o‘tmishning shunchaki bir aks sadosi emas, balki ajdodlarimiz ko‘nglidagi
qayg‘u-hasrat va quvonchu shodlikning yo‘ldoshi, uning bilim qomusi, diniy, falsafiy,
ma’naviy kitobi hamdir. Ular kishilarni mehnatni sevishga o‘rgatgan,
tabiatning xatarli
kuchlariga qarshi kurashish va ularni oldini olishda odamlarga yordam bergan, olamda
ro‘y berib turadigan murakkab hodisalar va jarayonlar sir-asrorlarini bilib olishga
undagan, insonlarning fikri, tafakkuri va hayotini o‘tmishdan
kelajakka tomon tortgan,
hayotni sevishga da’vat etgan.
Do'stlaringiz bilan baham: