1 лаборатория иши

Текшириш учун саволлар

1. Бернулли тенгламасининг физик маъноси.

2. Суюқликнинг тезлигини ва сарфини ўлчаш: а) Пневмометрик трубанинг ишлаш принципи; б) ўлчовчи диафрагма; г) ўлчовчи сопло; г) Вентурий трубаси;
3. Сарф коэффициенти.
4. Ньютонмас суюқликлар.
5. Бернулли тенгламасининг амалда қўлланилиши.

АДАБИЁТЛАР

1. Касаткин. А.Г Основные процессы и аппараты химической технологии. - М.: Химия 1973. – 727 с.

2. Юсупбеков Н.Р., Нурмухамедов Х.С., Зокиров С.Г. Кимевий технология асосий жараён ва курилмалари. – Т.:Шарк, 2003. – 644 б.
3. Юсупбеков Н.Р., Нурмуҳамедов ¥.С., Исматуллаев П.Р. Кимё ва озиқ-овқат саноатларнинг жараён ва қурилмалари фанидан ҳисоблар ва мисоллар. - Тошкент, Nisim, 1999. – 351 б.
5. Павлов. К.Ф, Романков. П.Г, Носков. А.А. Примеры и задачи по курсу процессов и аппаратов химической технологии. - Л.: Химия, 1981. – 575 с.
6. Кимевий технологиянинг гидромеханик, иссиклик ва масса алмашиниш жараенлари буйича лаборатория ишлари /Нурмухамедов Х.С., Туйчиев И.С., Гулямова Н.У.ва бошкалар – Т.: ТКТИ, 2001. – 152 б.

Лаборатория иши №4

СУЮҚЛИКНИНГ ОҚИШИ


Ишнинг назарий асослари

Усти очиқ пастки қисми ясси бўлган думалоқ тешик орқали оқиб тушгандаги сарфни аниқлашни кўриб чиқамиз. Унинг баландлиги бир хил вазиятда, ўзгармасдан туради.

Бернулли тенгламасини идеал суюқликлар учун идишнинг пастки қисмига параллел бўлган 0-0 текисликка нисбатан 1-1 ва 2-2 кесимлар учун қуйидагича ёзамиз (4.1- расм).


(4.1)

4.1- расм.

Идишнинг устки қисми очиқ бўлгани учун Р₁ =Р₂ ва суюқликнинг баландлиги ўзгармагани учун тезлиги w₁ = 0 тенг бўлади, бундан ташқари Z₁ – Z₂ = Н деб олсак бўлади. Бу холда тенгламамиз қуйидаги кўринишга келади:

(4.2)
бундан


(4.3)

Реал суюқликларни оқиб ўтишида босимни бир қисми тўсиқларни ва ички ишқаланиш кучларини енгиш учун сарф булади. Шунинг учун реал суюқликлар оқиб тушиш тезлиги қуйидагича аниқланади;

(4.4)


- тузатувчи коэффициент ( <1) яъни суюқлик оқими тешикдан оқиб тушаётганда, босимни йўқ ҳèсобга олади ва тезлик коэффициенти дейилади. Суюқлик оқими тешикдан оқиб тушаётганда сиқилиши натижасида, тезлик ва босим камаяди, бундай холат тешикдан чиқаётган оқимнинг сиқилиши коэффициенти орқали ҳисобга олинади ва  билан белгиланади:
(4.5)
бу ерда S₂ - тешикдан ўтган суюқлик оқимининг сиқилган жойдаги кўндаланг кесими; S₁ - тешикдан ўтаётган суюқлик оқимининг кўндаланг кесими. Унда тешикдан оқиб чиқаётган суюқликнинг тезлиги w₀ кичик бўлиши керак, w₂ га нисбатан
(4.6)

Тезлик ва оқимнинг сиқилиш коэффициентларининг кўпайтмаси сарф коэффициенти дейилади ва  билан белгиланади.

(4.7)
бундан


(4.8)

Бу коэффициент суюқлик турига боғлик бўлиб, ҳар қандай суюқлик учун тажриба орқали аниқланади, ҳамда унинг қиймати Рейнольдс критериясига, суюқлик ҳусусияти, тешик шакли ва оқим тезлигига боғлик. Сув ва қовушоқлиги сувнинг қовушоқлигига яқин бўлган суюқликлар учун сарф коэффициенти  = 0,2 га тенг.

Суюқликлар калта патрубкалардан (насадкалардан) оқиб ўтаётганда кириш ва чиқиш қисмида қўøимча тезлик ва босим йўқîтади, бу эса қèйматини камайтиради. Шу билан бирга оқим патрубкага кириш чоғида, бир мунча тўлдирган холда оқиб чиқади, яъни  = 1 га тенг натижада, сарф коэффициенти, насадкадан суюқликни оқиб чиқишида катта қийматга эга бўлиб, нисбатан суюқликни тешикдан оқиб чиқишга, ва сув учун  = 0,82 га тенг.
Хàжмий сарф миқдори:


(4.9)

Идишдан тешик орқали оқиб чиқаётган суюқликнинг сарф миқдори идишнинг шаклига боғлик бўлмасдан, тешик катталиги ва суюқлик баландлигига боғлиқдир.

Бу формуладан тешик орқали оқиб чиқаётган ҳажмий сарф миқдорини аниқлаш мумкин (4.9) Тенгламадаги Н суюқликнинг юқори қатлами билан тешик орасидаги масофадир. (4.2 -расм).

4.2 - расм.

Ўзгарувчан баландликда суюқликни юпқа
девордаги тешик орқали оқиб чиқиши.

Бундай оқиб чиқишда, суюқликнинг баландлиги Н вақт бирлигида камайиб боради ва шу билан бирга унинг тезлиги ҳам камайиб, оқиш жараёнини турғунмас ҳаракатда бўлади. Элементар вақт d бирлигида суюқликнинг баландлиги Н₁ дан Н₂ гача ўзгарганда, идиш ҳажмидаги пастки тешикдан оқиб ўтаётган суюқлик ҳажми:

(4.10)
бу ерда S₀- идиш тубидаги тешикнинг кўндаланг кесими.

4.3.- расм.

Вақт бирлигида идишдаги суюқлик баландлиги га ўзгаради ва бунда идишдаги суюқлик миқдори қуйидаги қийматга камаяди:

(4.11)
бу ерда S - идишнинг кўндаланг кесими; минус ишора идишдаги суюқлик баландлигининг камайганини кўрсатади.
Узлуксизлик тенгламасига асосан, оқиб тушган суюқликлар миқдорларини бир-бириги тенглаштирсак:
(4.12)
бундан
(4.13)
суюқликни оқиб тушиш вақтини аниқлаш учун бу ифодани интегралласак:
(4.14)
(4.15)
Демак,
(4.16)
4.16 тенглама орқали идишдаги суюқлик баландлик маълум миқдорга камайганда, яъни Н₁ дан Н₂ га ўзгарганда суюқликнинг бутунлай оқиб чиқиш вақти қуйидагича аниқланади:
(4.17)
У
шбу ишни бажаришдан мақсад тажриба йўли билан вақт ичида суюқликни ҳар ҳил шаклдаги тешиклар орқали ва шунда идишнинг кўндаланг кесими ўзгармаган холда суюқликни ўзгарувчан баландликда оқиб чиқишини аниқлашдир.
4.4- расм. Лаборатория қурилмаси.
1-жўмрак; 2-идиш; 3-ўëчаш найи; 4–тешик.


Ишни бажариш тартиби

Вақт бирлиги ичида идишнинг кўндаланг кесими ўзгармаган холда суюқликни оқиб чиқишини аниқлаш қуйидагича:

1.Жўмрак (1) ни очиб идиш сув билан тўлдирилади ва бунда сув сатхи, ўлчаш найининг (3) юқори қисмигача бўлиши керак.
2. Идиш тубидаги бирон-бир тешик (4) ни очиб шу вақт () ичида оқиб чиқаётган сувнинг ҳажмий миқдорини, идиш баландлигининг ҳар 2 см баландлик камайганда аниқланади.
3. Сув ўлчагич баландлигининг ўзгариши ва вақт ичида сарф миқдорини ёзиб туриш керак.
4. Сув ўлчагич баландлигининг ўзгаришида тешикдан оқиб чиқкан суюқлик вақти 4.16 формуладан ҳисобланади.
Тажриба натижаларини ҳисоблаш


(4.18)

бунда l - қурилманинг узунлиги, м.

Суюқликни қандай вақтда оқиб чиқиши (4.16) ва (4.18) формуладан ҳисобланиб, натижани тажрибада олинган катталик билан таққослаб, % миқдорида ўзгариш аниқланади.

4-1 ҳисоблаш жадвали

Vc,	, c	H1, м	H2, м	, c	% ўçгариши

Текшириш учун саволлар

1. Суюқликни бир ҳил баландликда олиб чиқиши.

2. Суюқликни баландлиги ўзгарган холда оқиб чиқиши.
3. Суюқликни окиб чиқиш вақтини аниқлаш.
4. Бернулли тенгламасини келтириб чиқариш ва унинг физик маъноси.
5. Ўхшашлик назарияси. Ўхшашлик назариялари ва критериялари.

АДАБИЁТЛАР

1. Касаткин. А.Г Основные процессы и аппараты химической технологии. - М.: Химия 1973. – 727 с.

2. Юсупбеков Н.Р., Нурмуҳамедов ¥.С., Зокиров С.Г. Кимёвий технология асосий жараён ва қурилмалари. - Т.: Øàðê, 2003. – 644 б.
3. Салимов. З, Тўйчиев И. Химиявий технология процесслари ва аппаратлари. – Тошкент, Ўқитувчи, 1987. - 406 б.
4. Юсупбеков Н.Р., Нурмуҳамедов ¥.С., Исматуллаев П.Р. Кимё ва озиқ-овқат саноатларнинг жараён ва қурилмалари фанидан ҳисоблар ва мисоллар. - Тошкент, Nisim, 1999. – 351 б.
5. Гельперин.Н.И. Основные процессы и аппараты химической технологии. - М.: Химия, 1981. – кн.1. - 410 с.
6. Павлов. К.Ф, Романков. П.Г, Носков. А.А. Примеры и задачи по курсу процессов и аппаратов химической технологии. - Л.: Химия, 1981. – 575 с.
7. Кимевий технологиянинг гидромеханик, иссиклик ва масса алмашиниш жараенлари буйича лаборатория ишлари /Нурмухамедов Х.С., Туйчиев И.С., Гулямова Н.У., Нигмаджонов С.К., Ниезов К.М., Абдуллаев А.Ш., Алиева К.К. – Т.: ТКТИ, 2001. – 152 б.

аборатория иши №5