1-Лаборатория иши

Galit (oshtuz). Oshtuz (galit) jinslarda to‘la donador, kristallangan yoki 

yaxlit quyma ko‘rinishda uchraydi. Uning rangi  aralashmalarga qarab oq , 

havorang,  pushti,  qizil  va  qora  bo‘lishi  mumkin.  Ta'mi  sho‘r,  suvda  oson 

eriydi,  solishtirma  og‘irligi      2,1  g/sm

3

.  Oshtuz  ancha  qalin  uyumlar  va 

aralashmalar ko‘rinishida uchraydi.  Oshtuz qatlamining qalinligi 10-15 m 

va undan ko‘p bo‘ladi. 

Oshtuz  aralashgan  jinslar  odatda  sho‘r  bo‘ladi  va  ular  nurashga 

uchraganda  jinsning  yuzasida  tuz  gardi  (sho‘ri)  hosil  bo‘ladi.  Ko‘pincha 

qumlar,  gil  va  tuproq  lar  sho‘rlanadi.  Oshtuz  ovqat  tayyorlashda 

ishlatilganligidan  osh  tuz  deb  yuritiladi.  Oshtuz  arid  iqlim  sharoitida 

joylashgan ko‘l va lagunalarda bo‘ladi.  

Gips. Gips tabiatda xuddi toshtuz singari donador kristallangan uyumlar 

ko‘rinishida  uchraydi.  Gipsning  qattiqligi  kichik  bo‘lib,  Moos  shkalasida 

etalon  sifatida  2-  o‘rindadir.  Solishtirma  og‘irligi      2,2-2,4  g/sm

3

.  Rangi 

---

68 

 

aralashmalarning  tarkibi  va  miqdoriga  qarab  xilma-xil.  Toza  gips  qordek 

oq , och-kulrang yoki pushti rangda bo‘ladi. Gips gil, qumtosh va boshqa  

cho‘kindi  jinslar  orasida  mayda,  siyrak  donalar  yoki  ayrim  kristallar 

druzasi  (shodasi)  shaklida  ham  ko‘p  uchraydi.  Gips  ko‘pincha 

bo‘shliqlarda  -  yoriq,  g‘ovaklarda  aylanib  yuradigan  eritmalardan  ajralib 

chiqadi,  shunda  o‘sha  bo‘shliqlarning  devori  uning  kristallari  bilan 

qoplanadi.  

Angidrit. U kulrang yoki havorang zich jinsdir. Bu belgilari angidritni 

boshqa  jinslardan ro‘yirost  ajratib  turadi.  Angidridga  uning  200-300  metr 

chuqurlikda uchrashi va ba’zan yer yuzasiga chiqib qolsa, u gipsga o‘tadi. 

Odatda  angidritning  gidratlanish  jarayoni,  ya'ni  CaSO

4

  (angidrit) 

molekulasiga  ikki  molekula  suv  qo‘shilishi  tabiiy  sharoitlarda  juda  tez 

sodir  bo‘ladi,  natijada  gips  CaSO

4

•2H

2

O  hosil  bo‘ladi.  Bunday  vaqtlarda 

jinsning  hajmi  kengayib  burmalanadi  va  g‘ijimlangan  qat-qatli  tekstura 

hosil bo‘ladi. Angidritning solishtirma og‘irligi   2,9-3,1 g/sm

3

 va qattiqligi 

2,5-3,0. 

Angidrit  asosan  gipsning  chuqurlikda  suvsizlanishi  natijasida,  kamroq  

esa    gips  va  toshtuz  kabi    tuz  hosil  qiluvchi  maxsus  suv  havzalarida 

ma'lum sharoitda hosil bo‘ladi.