1-laboratoriya ishi Tizimni struktura sxemasini qurish. Tizim xususiyatlariga ko’ra bog’lanish modelini o’rganish. Ishning maqsadi

2-laboratoriya ishi
Tizimni funksional sxemasini ishlab chiqish.
Ishning maqsadi: Tizim tushunchasini yanada chuqurroq anglab yetish, tizim elementlari, tizim ostilari, tizim funksiyalari haqida ma’lumotlarni mustahkamlash va tizimni funksional sxemasini chizishni o’rganish.
Ishni bajarish tartibi:
1. Ishchi varaqqa talabaning familiyasi, ismi, guruh raqami va sana yoziladi.
2. Har bir talaba tomonidan fan sohalariga oid ixtiyoriy biror bir tizim tanlab olinadi.
3. Ushbu tizim qaysi fanlarda o‘rganilishi aniqlab olinadi.
4. Ushbu tizimni tashkil etuvchi elementlar yoziladi; bu elementlar buyum, ob’yekt, predmetlarga ajratiladi; agar mumkin bo‘lsa, bu elementlar tuzilma ostilariga (tizim ostilariga) birlashtiriladi;
5. Shu tizimning funksiyalari (bunda "Ushbu tizim nima uchun mavjud?" degan savolga javob asosida) yoziladi;
6. Ushbu tizim undanda yuqori pog‘onali qaysi tizimga element sifatida tegishli ekanligi qayd etiladi.
7. Misol qilib olingan tizimning birorta elementi tanlanadi va u maydaroq tizim deb qaralib, elementlarga ajratiladi.
8. Tanlangan tizimning funksional sxemasi qisqacha nazariy ma’lumotlardagi ko’rsatilgan sxemalardan foydalangan holda tuziladi.


Qisqacha nazariy ma’lumotlar
Har qanday tizim o‘zining tarkibiga ega.
Har qanday tizimning bazaviy topologiyasi (tuzilmasi) quyidagi sxemalarda ifodalash mumkin:

1. 
   chiziqli turdagi tuzilma
   

2. 
   iyerarxik turdagi tuzilma
   

3. 
   tarmoq turidagi tuzilma
   

4. 
   matritsa turidagi tuzilma
   

Buni quyidagi misollar orqali tushunaylik (quyidagi sxemaga qarang).
Masalan, «Fan» – bu jamiyat bilimlarini egallash, tekshirish, saqlash, faollashtirishni ta’minlovchi tizim. Fanning tizim ostilari: matematika, informatika, fizika, iqtisod va boshqalar. Har qanday «Bilim» – bu tizim (tiz-imlilashtirilgan bilim) sifatida mavjud. «Nazariya» – bu ancha rivojlangan tizim bo‘lib, u hodisa va jarayonlarni nafaqat tavsi-flash, balki tushuntirish va prognozlash imkonini beradi. «Inson organizmi» – fiziologik tizim. Uning tizim ostilari: «Qon aylanishi», «Nafas olish», «Ko‘rish», «Ovqat hazm qilish» va boshqa. «Qon aylanishi» funksional tizimining tizim ostilari: «Tomirlar», «Qon», «Arteriya»va boshqa. Shundan «Qon» fizik-kimyoviy tizimning tizim ostilari: «Leykositlar», «Trombositlar» va hokazo tizimni elementar zarrachalargacha maydalab borishimiz mumkin. «Teleko‘rsatuvlar» - tizim, uning tizim ostilari (elementlari): teleko‘rsatuvlarni uzatish (markaziy telestudiya; antenna-uzatuvchi markaz); aloqa kanali (radioto‘lqinlar tarqaluvchi muhit; qayta uzatuvchi sputniklar); qabul qiluvchi kanallar (mahalliy telemarkazlar; istemolchilar televizorlari). «Jamiyat» – tizim, uning tizimostilari: «Demografiya», «Iqtisodiyot», «Siyosat», «Ijtimoiy», «Ma’naviyat», «Ma’rifat», «Madaniyat». Bunda davlatning vazifasi – bu mavjud zaxiralardan foydalangan holda jamiyat hayotini ta’minlash, uning barqarorligi va rivojlantirishi uchun jamiyat tizimostilari orasidagi munosabatlarni ushlab turishdan iborat. Jamiyat tizimostilarning har biri ham o‘z navbatida tizim, masalan pedagogik tizim – bu ijtimoiy tizimning tizimostisi va hokazo.