1– laboratoriya ishi rezi stor, induktiv g‘altak va kondensator ketma–ket ulangan sinusoidal tok zanjirlarini o‘rganish

III.Ishni bajarish tartibi.

1. Rasmda ko’rsatilgan simmetrik aktiv yuklamali sxemani yiging zanjirni uch fazali tok manbaiga ulang. Faza qarshiliklarining (R_AB, R_BC va R_CA) rostlash bilan faza toklarining tengligiga (I_AB=I_BC=I_CA=I_F) erishing faza va liniya toklari va kuchlanishlarini o‘lchash natijalarini esa jadvalga yozing. Liniya tokining faza tokidan marta katta bo’lishiga ishonch hosil qiling.

2.Uch fazali istemolchining fazalaridan bittasini ajratib o‘lchash natijalarini jadvalga yozing.

3.Uch fazali istemolchining fazalaridan ikkitasini ajratib, o‘lchash natijalarini jadvalga kiriting.

4.Simmetrik aktiv yuklamani qayta tiklab, liniya simlaridan bittasini ajrating, liniya, faza toklari va kuchlanishlarining qiymatlarini jadvalga yozing.

5.Fazalardagi R_AB, R_BC, R_CA qarshiliklarni roslash bilan faza toklarining (I_AB ¹ I_BC ¹ I_CA) teng bo’lmasligiga erishing (noteks aktiv yuklama) va o‘lchash natijalarini jadvalga kiriting.

6. Jadvaldagi malumotlardan foydalanib, liniya va faza toklari orasidagi nisbatni hisoblash va zanjirning barcha ish rejimlari (1:5 punktlar) uchun masshtabda tok va kuchlanishlarning (topografik) vektor diagrammasini ko’ring.

7.Quyidagilarga xulosa chiqaring: a)uch fazali nosimmetrik yuklamaning faza kuchlanishlari simmetriyasiga tasiri to‘g‘risida; b) uch fazali zanjirning barcha ish rejimlarida liniya va faza toklari orasidagi nisbatlar to‘g‘risida.

5.1-jadval

O‘lchashlar

Xisoblash

yuklama turlari

IAB A

IBC A

ICA A

IA A

IB A

IC A

UAB B

UBC B

UCA B

IA IAB

IB IBC

IC ICA

aktiv simmetrik

bitta faza uzilgan

ikkita faza uzilgan

liniya simi uzilgan

aktiv nosimmetrik

Nazorat savollari

1. Tok va kuchlanishlarning simmetrik sistemasi nima?

2. Uch fazali yuklamani o‘lchash usuli qanday aniqlanadi?

3. Nima uchun uch fazali istemolchi uchburchak sxemada ulanganda faza va liniya kuchlanishlari o’zaro teng bo’lib, toklar esa teng emas?

4. Uch fazali simmetrik yuklamaning bitta fazasi uzilganda liniya toklari va kuchlaniщlari kanday uzgaradi?

5. Liniya simlaridan bittasi ajratilganda zanjirning ish xolati kanday o’zgaradi?

6. Qanday holda liniya toklari simmetrik sistemani tashkil qiladi?

7. Uch fazali tokning bir fazali tokdan afzalligi nimada?

8. Uch fazali simmetrik istemolchiga misollar keltiring?

9. Uch fazali istemolchilar uchburchak sxemada qanday ulanadi?

LABORATORIYA ISHI № 5
BIR FAZALI TRANSFORMATORNI TEKSHIRISH
I.Ishdan maqsad: 1.Bir fazali transformatorning tuzilishi va ish rejimlari bilan tanishish hamda tajribadan olingan ma’lumotlar bo’yicha uning asosiy parametrlarini aniqlashni o’rganish. 2.Transformatorning asosiy ish xarakteristikalarini olish.

II. Qisqacha nazariy ma’lumotlar: Transformator bir xil kuchlanishli o’zgaruvchan tok elektr energiyasini, chastotasini o’zgartirmay, boshqa xil kuchlanishli o’zgaruvchan tok elektr energiyasiga aylantirib beradigan elektromagnit apparatdir.

Bir fazali transformator pulat o’zak (magnit o’tkazgich) dan va ikkita chulg’amdan iborat. Manbaga ulanadigan cho’lg’am birlamchi, iste’molchiga ulanadigani esa ikkilamchi chulg’am deyilib, ularning o’ramlar soni tegishlicha w₁ va w₂ xarflar bilan belgilanadi (5.1-rasm).

6.1-rasm. Bir fazali transformator, 1-birlamchi cho’g’am, 2-po’lat o’zak, 3-ikkilamchi cho’lg’am.

Transformatorni ifodalovchi tenglamalar:

Bir fazali transformator pulat o’zak (magnit o’tkazgich) dan va ikkita chulg’amdan iborat. Manbaga ulanadigan chulg’am birlamchi, iste’molchiga ulanadigani esa ikkilamchi chulg’am deyilib, ularning o’ramlar soni tegishlicha w₁ va w₂ xarflar bilan belgilanadi. Agar birlamchi chulg’amni sinusoidal kuchlanish u = U_m Sin (wt +y) manbaiga ulasak, undan i = I_m Sin (wt +y) tok o’tib, po’lat o’zakda o’zgaruvchan magnit oqimi F = F_m Sin (wt +a) hosil bo’ladi. Chastotasi tokning chastotasiga teng bo’lgan bu o’zgaruvchan magnit oqimi po’lat o’zak bo’ylab o’tganida chulg’amlarni kesib, ularda EYUK lar induksiyalaydi. Agar transformatorning pulat o’zagida f chastotali o’zgaruvchan tok hosil qilgan magnit oqimining amplituda qiymati F_m bo‘lsa, u holda birlamchi va ikkilamchi chulg’amlarda hosil qilgan eyukalarning ta’sir etuvchi qiymatlari quyidagilarga teng bo’ladi:

E₁ = 4,44fw₁ F_m ;

E₂ = 4,44fw ₂F_m .

Tenglikdan ko’rinadiki, transformatorning chulg’amlarida induksiyalangan EYUKlar ularning w₁ va w₂ o’ramlar soniga proporsional ekan.

Har bir transformator to’la quvvatining nominal qiymati S_nom (VA, kVA, MVA), chulg’amlarning o’ramlar soni w₁ va w₂ nominal kuchlanishlar U_1nom va U_2nom (V, kV) bilan xarakterlanadi.

Transformator xaqidagi to’laroq ma’lumotlarni uning salt ishlash, qisqa tutashuv va yuklama rejimlaridan olinadigan asosiy xarakteristikalaridan bilish mumkin.

Taqqoslash uchun transformatorning ishchi rejimidagi xisobiy foydali ish koeffitsienti aniqlanadi:

latr

5.2-rasm. Bir fazali transformatorlarni tekshirish.