1– laboratoriya ishi rezi stor, induktiv g‘altak va kondensator ketma–ket ulangan sinusoidal tok zanjirlarini o‘rganish

III. Ishni bajarish tartibi

• 
  O’zgarmas tok mashinasining tuzilishi va qismlarga ajratilgan namunasi bilan tanishish.
  
• 
  Stend bilan tanishib va mashinaning sxemaga kiradigan barcha qismlarini aniqlab (yakorning qismlari, uyg‘otish chulg’ami, reostatlar, o’lchov asboblari v.b.), pasportida berilgan malumot bilan birga daftarga yozing.
  
• 
  Rasmdagi elektr sxemani yiging.
  
• 
  Asinxron generatorni manbaga ulab, generatorni ishlashini tekshiring. Rostlash reostatining qarshiligini zanjirga ulab, voltmetrning ko’rsatishini kuzating. Yakorda qoldiq magnitlanish oqimi F_qol xisobiga ozgina EYUK E_qol induksiyalanadi. Agar sxema to‘g‘ri yigilgan bo’lsa, rostlash reostatining qarshiligi R_r ni bir tekis kamaytira borganimizda voltmetrning ko’rsatishi ortib boradi, yani mashina uyg’onadi. Agar voltmetrning ko’rsatishi kamayib borsa, u holda uyg‘otish toki hosil qilgan magnit oqimi qoldik magnit oqimiga qarama-qarshi yo’nalgan bo’lib, mashina uyg’onmaydi. U holda generatorni to’xtatib, uyg‘otish tokining yo’nalishini o’zgartirish kerak. Buning uchun uyg‘otish chulg’amining yakorga ulanadigan qismalarining o’rnini almashtirish kifoya.
  

• 
  Generatorda induksiyalangan EYUK ning kattaligi (1,1...1,25) U_nom gacha bo’la olishiga ishonch hosil qilib, rostlash reostatining qarshiligini maksimumgacha ortiring, shundan so’ng yakorda induksiyalangan EYUK minumumgacha kamayadi.
  
• 
  Generatorning salt ishlash xarakteristikasini olish uchun uyg‘otish tokini noldan bir tekis ortirib, generator qismalaridagi kuchlanishni (1,2...1,25) U_nom bo’lgunga qadar oshirib, uyg‘otish tokining avvaldan belgilangan 8...10 ta xarakterli nuktalariga oid kuchlanish qiymatlarini yozib olishni to‘g‘ri (o’suvchi) va teskari (kamayuvchi) yo’nalishda bajarish kerak. Uyg‘otish tokining nol qiymatiga uyg‘otish zanjiridagi kalit K ning ajratilgan (uzilgan) holati olinadi.O‘lchash natijalari jadvalga yoziladi.
  
• 
  Generatorning tashqi xarakteristikasini olish uchun generatorni yuklamasdan turib, uni avval salt ishlash rejimida (1,05...1,2). U_nom kuchlanishgacha uyg’otib olish kerak. SHu paytdagi uyg‘otish tokining qiymatini yozib qo’ying. Ajratgich P₁ ulab yuklash tokini 0 dan to I= (1,1...1,2) I_nom qiymatgacha o’zgarib, 6...8 ta xarakterli nuktalar uchun generator qismalaridagi kuchlanishni va uyg‘otish tokining o’zgarishini yozib oling. O‘lchashdan olingan malumotlarni jadvalga yozing. Kuchlanishning nominal pasayushini xisoblang.
  

7.1-jadval

IU, [A]
U, [B]
U, [B]

7.2-jadval

I, [A]
U, [B]
IU. [A]

7.3-jadval

I, [A]
IU, [A]

• 
  Rostlash xarakteristikasini olish uchun generatorga istemolchi (yuklama) ulab, rostlash reostati R_r yordamida generator qismalarida nominal kuchlanish hosil qilinadi. Ajratgich P ni ulab, yuklama tokini 6- punktda aytilganidek o’zgartish kerak. Uyg‘otish reostatida rostlash reostatining R_r qarshiligini o’zgartirish bilan generator qismalaridagi kuchlanishning U=const bo’lishiga erishiladi. O‘lchashdan olingan malumotlar jadvalga yoziladi. Uyg‘otish tokining nisbatan ortishi, yani DI_u=(I_u-I_u0)/I_u0 aniklanadi.
  

• 
  Generatorning barcha xarakteristikalari masshtabda quriladi.
  
• 
  Ish bo’yicha xulosa beriladi: a) xar bir xarakteristikaning xususiyligi qanday fizik protseslar bilan tushintirilishi xaqida; b) tashki xarakteristikani olishda uyg‘otish tokining o’zgarishi sababi to‘g‘risida.
  

Nazorat savollari

1. SHuntli generatorning tuzilishi va ishlash prinsipini bayon qiling.

2. O’zgarmas tokning olinishi prinsipini tushintirib bering. Kollektorning ahamiyati nimadan iborat?

3. Generator qismalaridagi kuchlanish uning EYUK dan nima bilan farq qiladi?