1– laboratoriya ishi rezi stor, induktiv g‘altak va kondensator ketma–ket ulangan sinusoidal tok zanjirlarini o‘rganish

IV. Elektr zanjiri sxemasi

2.1-rasm. Rezistor, induktiv g‘altak va kondensator ketma-ket ulangan sinusoidal tok zanjiri.

IV. Tajriba natijalarini qayd etish jadvali

2.1–jadval

Yuklama xarakteri (turi)

O‘lchashlar

Hisoblashlar

I

U

P

cosj

Z

r

XL

XC

L

C

A

B

W

Diagram-madan

Hisob-langan

Om

Om

Om

Om

Gn

mkF

Aktiv

rezistor r1 rezistor r2 butun zanjir

Aktiv -induktiv

rezistor r1 induktiv g‘altak L butun zanjir

Aktiv- sig’im

rezistor r1 kondensator C butun zanjir

Umumiy hol

rezistor r1 induktiv g‘altak L kondensator C butun zanjir

V. Hisoblash va tasvirlar

• 
  O‘lchangan kattaliklar asosida qiymatlarini hisoblab 4 – jadvalga yozing.
  
• 
  Zanjirdagi kuchlanish, tok va quvvatning induktivlikka bog‘lanishi va ularning vektor diagrammasini chizing.
  
• 
  Hisoblashlarda vattmetr ko‘rsatgichini 0,02 ga ko‘paytiring.
  

VI. Laboratoriya ishi bo‘yicha xulosa

• 
  Hisoblashlar va grafiklarni chizganingizdan keyin resistor, induktiv g‘altak va kondensator ketma-ket ulangan zanjir haqida va rezonans hodisasi nima ekanligi haqida xulosa qiling;
  
• 
  rezonans ro‘y berganda zanjirda qanday voqeani kuzatdingiz;
  
• 
  bunday zanjirlar amalda qayerlarda uchraydi va h.k.
  

Nazorat savollari.

1. Aktiv, induktiv va sig‘im quvvatlari bilan qanday energetik jarayonlar tavsiflanadi?

2. R, L va C elementlari ketma–ket ulanganda olinadigan va kuchlanish vektorlarining orasidagi siljish burchaklari qanday aniqlanadi?

3. Kuchlanishlar rezonansining sodir bo‘lish sharti va uni bu nom bilan atash nimalar bilan bog‘liq?

4. Kuchlanishlar rezonansi qanday kattaliklar bilan tavsiflanadi?

5. Kuchlanishlar rezonansida qiymatlarning zanjirdagi kuchlanishga nisbatan kattaroq bo‘lishi nimalarga bog‘liq?

2-LABORATORIYA ISHI
REZISTOR, INDIKTIV G’ALTAK VA KONDENSATOR ELEMENTLARI PARALLEL ULANGAN BIR FAZALI SINUSOIDAL TOK ZANJIRINI TEKSHIRISH.

I. Ishning maqsadi: 1. Sinusoidal o‘zgaruvchan tokning parallel zanjirlari uchun Om qonunini va Kirxgoffning birinchi qonunini tadbiq etish xususiyatlarini o‘rganish. 2. O‘zgaruvchan tok zanjirida aktiv o‘tkazuvchanligi g bo‘lgan rezistor R, induktivlik L va sig‘im C ni turli sxemalarda parallel ulaganda zanjirdagi umumiy tokning qanday taqsimlanishini amalda tekshirish.3.O‘lchashdan olingan ma’lumotlar bo‘yicha parallel zanjir uchun tok va kuchlanishlarning vektor diagrammasini qurishni o‘rganish. 4. Zanjirning aktiv - g, reaktiv - b (induktiv - b_L , sig‘im - b_c) va to‘la - y o‘tkazuvchanliklarini, shuningdek quvvat koeffitsienti sosj ni aniqlashni o‘rganish.
II. Qisqacha nazariy ma’lumotlar: Ma’lumki, parallel ulangan zanjirning elementlari bir xil qiymatdagi kuchlanish ta’sirida bo‘ladi.

Mazkur laboratoriya ishida iste’molchilarni o‘zgaruvchan tok zanjiriga parallel ulashning quyidagi hollari o‘rganiladi:

- aktiv o‘tkazuvchanlik g bilan induktiv g‘altak L ni parallel ulash (4.1-rasm, a);

- aktiv o‘tkazuvchanlik g bilan kondensator S ni parallel ulash (4.1-rasm, b);

- umumiy holda esa g, L va S elementlarni parallel ulashdir (4.1-rasm, v);

Parallel zanjirning har bir shoxobchasidagi tok Om qonuniga binoan quyidagi tartibda aniqlanadi:

a) aktiv o‘tkazuvchanlik shoxobchasidagi tok

bu erda: - aktiv o‘tkazuvchanlikli rezistor r orqali o‘tuvchi tok, A; U – tarmoqning kuchlanishi, V; g – rezistorning o‘tkazuvchanligi.

3.1-rasm. Rezistor, induktiv g‘altak va kondensator parallel ulangan sinusoidal tok zanjirilar va vektor diagrammalari.

b) induktiv g‘altakli shoxobchadagi tok

bu erda - induktiv g‘altak orqali o‘tuvchi tok, A; - induktiv g‘altakning o‘tkazuvchanligi:

,

– o‘zgaruvchan tokning burchak chastotasi; f – o‘zgaruvchan tokning chastotasi, Gs; L – g‘altakning induktivligi, Gn.

v) kondensatorli shoxobchadagi tok

bu erda - kondensatorli zanjirdan o‘tuvchi tok, A; - kondensatorning sig‘im o‘tkazuvchanligi:

C – kondensatorning sig‘imi, F.

O‘zgaruvchan tokni hisoblash nazariyasiga binoan manbadan iste’mol qilinayotgan umumiy tok:

yoki

bu erda I–zanjirning tarmoqlangan qismidagi tok, A; b-zanjirning reaktiv o‘tkazuvchanligi, Barcha o‘tkazuvchanliklarning o‘lchov birligi yoki simens (qisqacha Sm) deb belgilanadi.

Kirxgofning birinchi qonuniga ko‘ra o‘zgaruvchan tok zanjirlarida tarmoqlanish nuqtasidagi toklarning geometrik yig‘indisi nolga teng, ya’ni:

O‘zgaruvchan tok zanjirlarida iste’mol qilinayotgan aktiv quvvat

bu erda cos - zanjirning quvvat koeffitsenti; - zanjirning tarmoqlanmagan qismidagi tok bilan kuchlanish vektorlari orasidagi faza siljish burchagi.

Parallel shoxobchalarda iste’mol qilinayotgan aktiv quvvatlar

Bu erda: P_g- aktiv o‘tkazuvchanli rezistor iste’mol qilayotgan quvvat, W; P_L, P_C – tegishlicha induktiv g‘altak va kondensator iste’mol qilayotgan aktiv quvvat, W; cosφ_L, cosφ_{C –} tegishlicha g‘altakli va kondensatorli shoxobchalarining quvvat koeffitsentlari.

Butun zanjirning aktiv quvvati parallel shoxobchalar aktiv quvvatlarining algebraik yig‘indisidan iborat, ya’ni: