№1 Labaratoriya mashg’uloti

Mavzu:Matematika o’qitishda suyjetli masalalardan

foydalanish metodikasi.
Maqsad: Masalalar nazariyasi bo’yicha bilimlarni umumlashtirish, syujetli masalalarni yechish bosqichlarini belgilash, VI-VIII sinf matematika darslarida uchraydigan syujetli masalalarning yechish metodikasini o’rganish.
Jihozlar: 1. Maktab matematika kursida uchraydigan syujetli masalalardan namunalar.

2. Akademik litsey va kasb hunar kollejlarida uchraydigan syujetli masalalardan namunalar.

Asosiy mazmuni
Masalalar turiga qarab ularning yechish metodlari qo’llaniladi. Ammo barcha masalalar yechish metodlarini ikki guruhga ajratish mumkin algoritmik va evristik.

Syujetli masalani yechish jarayonida ayniqsa yechish yo’li qidirilayotganda evristik metod qo’llaniladi.

Evristik (grekcha – qidirish) – maxsus metodlar bo’lib, bu yangi metodni qidirish jarayonida qo’llaniladigan metodlardir.

Evristik metod qo’llanilganda yordamga tenglamalar, tenglamalar sistemasi, turli sxema, algoritm va yordamchi masalalar keladi.

Masalani yechish faoliyatida asosan 6 bosqich belgilanadi.

1. 
   Masala mazmuni bilan tanishish bosqichi.
   
2. 
   Uni tahlil qilish va matematik tilga aylantirib qisqacha yozish (ma’lum va noma’lum shartlarni ajratish).
   
3. 
   Yechimini izlash – masala yechish rejasini tuzish.
   
4. 
   Yechish – rejani amalga oshirish.
   
5. 
   Yechimni tekshirish.
   
6. 
   Javobni yozish.
   

Syujetli masala deb, masaladagi berilgan shartlar va ular orasidagi munosabatlar fabulaga kiritilgan bo’lib, uning mazmuni xayotiy vaziyatni o’zida ifodalagan bo’ladi. Ushbu masalalar o’quvchilar tomonidan matematik munosabatlarni o’rganishga qaratilgan bo’lib, ularning fikrlash qobiliyatini rivojlantirishga va matematikaga qiziqishlarini oshirishga hizmat qiladi. V-VI sinflardagi syujetli masalalarni asosan uch hil usulda yechiladi, ya’ni arifmetik, algebraik va aralash.

Arifmetik usulda yechilganda barcha mantiqiy operatsiyalar sonlar ustida arifmetik amallarni qo’llashga olib keladi.

Algebraik – bu usulda barcha mantiqiy amallar tenglamalar tuzishga yoki tenglamalar sistemasini tuzishga keltirilib masala xal etiladi.

Aralash usulda arifmetik va algebraik usullar masalani yechimida ishtirok etadi.

Ixtiyoriy masala ustida ish shartini o’qib uni tahlil qilib berilganlarni qisqacha yozishdan boshlanadi. Masala shartini qisqacha yozuvi masala yechishda muxim ro’l o’ynaidi. Masala shartini qisqacha yozuvi masala mazmunini to’liq yoritishi bilan birga unda masalani yechish uchun kerakli ma’lumotlar aniq, ravshan, qisqa ko’rsatilgan bo’lishi kerak.

Masala. Umumiy yuzi 360 gektar bo’lgan uch ekin maydoniga bug’doy sepilgan. Birinchi maydon yuzi ikkinchisidan 120 gektar kichik bo’lib, ikkinchisining yuzi esa o’z navbatida uchinchisidan 60 gektar ko’pdir. Birinchi maydonning har gektaridan 26 sentner, ikkinchi maydonning har gektaridan 24 sentner, uchinchi maydonning har gektaridan 22 sentnerdan bug’doy yig’ib olishdi. Umumiy maydondan qancha bug’doy yig’ib olindi?

Masala shartini qisqacha yozilishi quyidagicha bo’lishi mumkin:

Maydon	Yuzasi (gektar)	Xosildorlik (sentner)
I	II ga qaraganda 120 ga kam	26
II		24
III	II ga qaraganda 60 ga kam	22

Yuqoridagi jadval usulida berilganlar joylashtirilganda hamma o’quvchilar tushunmasligi mumkin. Shuning uchun quyida masala shartini grafik sxema orqali qanday berilishi mumkinligini ko’rsatamiz.

I . 26 s.

I I. 120 ga 360 ga 24 s.

I II. 60 ga 22 s.
Qancha bug’doy yig’ib olindi?

Masala yechimi topish analitik yoki sintetik yo’llar bilan bajarilishi mumkin.

Analiz jadval ko’rinishida yozish mumkin.