|
Variant-54
Ochil-g‘ormakoni
Gumelnitsamadaniyati
Baqtriyaningbronzadavriarxeologiyasi
1 Ochil-g‘or makoni
OCHIL-G'OR MAKONI.Ochilg'or makoni Sazag'onsoy yonboshida aniqrog'i, Sazag'on 2 neolit makoni ustki qismida joylashgan bo'lib, 2004 yildan e'tiboran xozirgi kunda qadar Samdu arxeologik guruxi tomonidan tadqiq etib kelinmoqda. Makondan arxaik ko'rinishdagi qurollar disksimon yirik qirgichlar tosh o'zaklari uchburchaksimon paykonlar ponasimon qurollar uchratilgani, bular makon pastki madaniy katlamidan mezolit, sopoi buyumlar uchratilgan yuqori madaniy qatlamlari neolit davri jamoalari deb xulosa chiqarish imkonini berdi 163. Yuqorida zikir etilgandek mazkur xududda 30 dan ziyod ibtidoiy odamzot izlari topilgan punktlar aniqlangan, lekin ulardan xali arxeologik qazishmalar Geomorfologik va paleogeografik ma'lumotlarning tahlili shuni ko'rsatadiki, Qoratepadagi makonlarning ayrimlari tog'oldi va unga tutash hududlarning tabiiy resurslarini u yoki bu tarzda o'zlshtirgan, maqsadli tarzda bunga safarbar qilingan o'tkazilmagan. aholining asosiy qo'nalg'alari bo'lgan. Ma'lumki, yaqin kunlargacha butun O'zbekiston neolitidagi bo'lgani kabi Kaltaminor madaniyati vakillari ham ovchi va baliqchilar, deb talgin etilar edi. Biroq, 1990 yillarda Qizilqumning ilk Kaltaminor davriga oid Oyoqog'itma makonida olib borilgan O'zbek-polsha arxeologik ekspedisiyasining izlanishlari natijasida olamshumul kashfiyot qilindi. Bu yerda ikkita madaniy gatlam aniqlangan bo'lib (20 60 sm qalinlikda), ulardan minglab tosh qurollar, suyak qoldiqlari, taqinchoqlar, sopol buyumiar topilgan. Yodgorlikdan topilgan hayvon suyaklari orasida qoramol, tuya kabi xonaki hayvon suyaklari aniqlandi. demak, Kaltaminorliklar endilikda nafaqat ovchi va baliqchilarning, balki chorvadorlarning ham madaniyati ekanligi aniqlandi. Neolit davridan boshlab yurtimizda yashagan ibtidoiy odamlar tosh qurollar yasash uchun yer ostidan sifatli xom ashyo qazib olinadigan shaxtalardan foydalana boshlaganlar. Yevroosiyo qit'asida noyob hisoblangan bunday yodgorliklardan biri Buxoro viloyati, Qoratog' etaklaridagi Uchtut qishlog'ida joylashgans4. Yodgorlik 1958 yilda ochilgan bo'lib, dastavval stratigrafiyalashgan yodgorliklarni qazishda qo'llaniladigan uslublar yordamida o'rganilgan.
2 Гумелница маданияти. Мил. авв. IV минг йилликнинг биринчи ярмида Шарқий Болгария ва Жануби-ғарбий Руминия ва Жанубий Молдова ҳудудларида фаолият юритган маданият. Гумильница маданияти ёдгорликлари йирик манзилгоҳлар, қабрлар ва кон ёдгорликлардан иборат. Караново, Хотница манзилгоҳлар ва Азмашка Варна қабристони муҳим ёдгорликлардир. Манзилгоҳларда тўғри тўртбурчак шаклли ер усти уйлар ва қисман ярим ертўлалар ўрганилган. Болгариядаги Варна қабристонидан уч юзга яқин қабрлар очиб ўрганилган. Қабрларда марҳумлар чалқанча ва гужанак ҳолатда дафн қилинган. Рамзий қабр-кенотафлар ҳам мавжуд. Марҳумлар маълум кузатув буюмлари билан қўшиб кўмилган. Улар олтин, мис, мармартош, суяк ва ноёб тош ясалган буюмлардан иборат. Мамлакат жанубидаги Старо Загора шаҳри яқинида Ойбунар мис кони аҳолини металл заҳираси билан таъминлаб, Гумелница маданияти тараққиётида муҳим 3.ўрин тутган
3 3/Baqtriyaning bronza davri arxeologiyasi
Давлатобод, Дашли, Фарукобад ва Ничкин деҳқончилик микровоҳаларида сўнгги бронза даврига оид археологик ёдгорликлар ва қабрлар аниқланган. Давлатобод микровоҳасида Тикар 1,2,3 Тикар 4 (Гирдайтепа) ёдгорликлари аниқланган.Уларнинг майдони 0,4-1,0 га. ни ташкил этади. Тикар 4 ёдгорлиги (100х95 м.) микрорелъефига кўра мудофаа девори ва тўрт бурчагида буржлари мавжуд. Мазкур ҳудудда археологик тадқиқот ишлари олиб борган археолог олим В.И.Сарианиди жануби-ғарбий Афғонистоннинг сўнгги бронза даврини Тикар ва Гирдай босқичларида бўлганлигини эътироф этган.
Дашли маданияти билан бир даврда Шимолий Бақтрияда мавжуд бўлган Сополли маданияти га оид дастлабки ўтроқ деҳқон жамоаси қишлоғи Кўҳитанг тоғнинг жануби-ғарбий этакларида (ҳозирги Музробод чўли) Уланбулоқсойнинг сўл ёқасида жойлашган шу номдаги ёдгорлик ўрнида шаклланиб, тараққиётининг сўнгги босқичларига қадар Сурхон воҳасининг шарқига томон ёйилиб боради. Мазкур маданиятга оид археологик ёдгорликлари А.А.Асқаров, Б.Абдуллаев, Т.Ш.Ширинов, Ш.Б. Шайдуллаев, Н.А.Аванесова каби мутахассислар томонидан ўрганилган ва ҳозирда ҳам давом эттирилмоқда. Шимолий Бақтриянинг сўнгги бронза даврига оид ўрганилган археологик ёдгорликлар ва улардан аниқланган ашёвий манбаларга асосан Сополли маданияти шартли равишда сополли, жарқўтон, кўзали, молали, бўстон каби босқичларга ажратилган.
Do'stlaringiz bilan baham: |
