1. Kreditning to'lovlilik tamoyili

Nominal foiz stavkasi. Real foiz stavkasi
Nominal foiz stavkasi deganda e’lon qilingan foiz stavkasi tushuniladi. Real foizstavkasidegandanominalfoizstavkasinipulningqadrsizlanishdarajasigamuvofiqlashtirilgan darajasi tushuniladi. Foizning nominal stavkasi (i) va real stavkasi (r) deb belgilansa:
r = i + x,
bu yerda, x – inflyatsiyaning kutilayotgan darajasi.
Oddiy foizlar. Murakkab foizlar
Murakkab foizlarning tabiati to’g’risida aniq bir tasavvurga ega bo’lish uchun bizistiqboldagi qiymatni (1210 dollar) uch tarkibiy qismga bo’lamiz. Birinchi qism dastlabki 1000 dollar. Ikkinchi qism bo’lib esa mazkur 1000 dollarga birinchi yil uchun 100dollar va ikkinchi yil uchun 100 dollar hajmida hisoblangan foizlar hisoblanadi. Omonatningasosiy summasiga hisoblanganfoizlar oddiy foizlar (simple interest)debataladiEndi, yana 10 dollar hajmidagi foizlar mavjud, ular ikkinchi yili olingan bo’lib,birinchi yil uchun foizlar sifatida olingan 100 dollarlik summaga hisoblangan. To’langanfoizlarga hisoblangan foizlar murakkab foizlar (compound interest) deb ataladi. Foizlarningumumiy hisoblangan summasi (210 dollar) oddiy foizlar (200 dollar) va murakkab foizlar (10dollar)dan iborat.
FV = 1000 dollar x 1,1 x 1,1 = 1000 dollar x 1,1² = 1210 dollar.
Uch yildan so’ng ushbu summa
FV = 1000 dollar x 1,1 x 1,1 x 1,1 = 1000 dollar x 1,1³ = 1331 dollar.
 
Kredit bozori va uning instrumentlari
Kreditlarning bahosi ssuda kapitallari bozorida shakllanadi. Ssuda kapitallari bozorining ikki segmenti mavjud bo‘lib, pul bozori segmentida qisqa muddatli kreditlarning bahosi shakllanadi. Kapitallar bozori segmentida esa, o‘rta va uzoq muddatli kreditlarning bahosi shakllanadi.
Qimmat kreditlar deganda foiz stavkasi bozor stavkasidan yuqori bo‘lgan kreditlarga aytiladi. Odatda, risk darajasi yuqori bo‘lgan bitimlar banklarning qimmat kreditlari hisobidan moliyalashtiriladi.
Pul taklifi

Bank tizimidan tashqaridagi barcha mavjud naqd pullar va xo’jalik sub’ektlari tomonidan bitimlar tuzish uchun ishlatilishi mumkin bo’lgan depozitlar pul taklifi deb ataladi. Uni quyidagicha ifodalash mumkin:
M =S+ D
bunda,
M – pul taklifi;
S – aholi qo’lidagi naqd pullar;
D – bank tizimi joriy hisoblaridagi mablag’lar.
Bozor iqtisodiyoti sharoitida kreditning ahamiyatini oshishi quyidagilar bilan bog’liq:

Naqd puldan foydalanishni kamaytirib, muomila harajatlarini, pul emissiyasini kamayishini ta’minlaydi.
Korxonalar va axolining vaqtinchalik bo’sh pul mablag’lari kredit muassasalarida saqlanishi tufayli ulardan unumli foydalanish ta’minlanadi.
Bank muassasalariga tuplangan pullar xalq xujaligi tarmoqlari, korxonalarning asosiy va aylanma mablaglarining tuldirishning qarzga olingan manbai sifatida muhim ahamiyatga ega.
Kredit tufayli xujaliklar urtasidagi shartnoma majburiyatlarining bajarilishi ta’minlanadi, mahsulot ishlab chiqarish va sotish jarayonining o’zluksizligi ta’minlanadi va boshqalar.
Bankning foiz siyosati kredit siyosatining asosiy bo’limi hisoblanadi. Bu siyosat turli kreditlar va qarzdorlar bo’yicha belgilanuvchi foiz stavkalarini aniqlashda foydalaniladigan quyidagi 3 omillarni o’z ichiga oladi:
O’zbekiston Respublikasi Markaziy bankining qayta moliyalashtirish stavkasi;
kredit resurslari (o’z va jalb qilingan mablag’lari) manbalari;
kreditlash, qarzdorlar turlari va yo’nalishlari